Hoewel het pas over drie maanden Pesach is, maken we in de Tora reeds nu de voorbereidingen van Seideravond mee. Volgens de Tora stellen de kinderen ons de vragen. Ma ha’edot? Wat zijn de getuigenissen? Vraagt de chagam, wijze zoon in de Hagada van Seideravond.

Rabbi Jehoeda Halevi (12e eeuw) legt in zijn filosofische werk Koezari uit dat `choekiem’ geboden zijn die wij moeten accepteren ook al kunnen we de reden ervan niet begrijpen. Misjpatiem zijn begrijpelijke geboden, die door ieder mens kunnen worden aangevoeld.

Maar wat betekent het begrip `edot’ - getuigenissen?

Nog een andere vraag. We zeggen in de Hagada: “Ik had kunnen denken dat we al vanaf het begin van de maand Nisan beginnen met de seider. Daarom staat er: ‘op die dag’. Nu had ik kunnen denken dat de Seider al overdag zou mogen beginnen. Daarom staat er ‘vanwege dit’. Het vertellen over de uittocht uit Egypte kan alleen maar beginnen op het moment dat matsa en maror voor je liggen”.

Waarom is het onmogelijk om vroeger te beginnen met de vertelling over de uittocht uit Egypte? Wat is daar zo vreselijk aan? Mensen die de mitsvot vervroegen vinden we meestal juist `cool’ en prijzenswaardig?! 

Rav Lau vertelt, dat een aantal jaren geleden in Israël een Europese geleerde op bezoek kwam. Aan het einde van zijn tocht door het Heilige Land vroeg hij zich af waarom hij in Israël zo weinig standbeelden had gezien: ”In alle andere landen worden standbeelden en herinneringsmonumenten neergezet om mensen en gebeurtenissen uit het verleden te herinneren. Alleen in het Joodse land, met de meest rijke geschiedenis van de hele wereld, zijn er geen standbeelden ter herinnering aan Mosje Rabbenoe, koning David of Sjelomo, de uittocht uit Egypte, de Tora-geving op de berg Sinai, etc., etc. De professor vroeg zijn vrienden verbaasd: “Dit past toch niet in het land van de Bijbel?”.

Het antwoord op deze vraag werd gegeven door de Ga’on van Lutsk, Rabbi Zalman Sorotskin: ”Het Joodse volk heeft gedurende zijn geschiedenis over de hele wereld gezworven. Nergens kon zij vaste monumenten neerzetten. Daarom heeft het Joodse volk bewegende monumenten gekregen, die ons volk op al onze trektochten begeleid hebben. De matsa die wij eten is het `standbeeld’ voor de uittocht uit Egypte. Bestaat er ergens ter wereld een standbeeld dat het in alle uithoeken van de aarde meer dan 3300 jaar heeft volgehouden?

Bestaat er nog een volk dat alle historische details, die het in de loop van zijn geschiedenis heeft meegemaakt, bewaard heeft in riten, symbolen en halachot, die ons al duizenden jaren bij elkaar houdt?

Het deeg van onze voorouders kreeg niet de gelegenheid om te rijzen. Daarom staan tot op de dag van vandaag overal matsot op de Seidertafel, van Vladivostok tot Los Angeles, van Helsinki tot Melbourne, in traditionele en minder traditionele huizen.

Ook het maror is een reizend monument dat we eten ter herinnering aan het feit dat de Egyptenaren ons leven verbitterden. Het charoset is een herinnering aan het leem.

Het beentje herinnert ons aan de uitgestrekte arm waarmee G’d ons uitvoerde. Het ei staat tegenover het feestoffer dat we brachten in de Tempel op Pesach. De vier bekers staan tegenover de vier uitdrukkingen en niveau’s van bevrijding. Alle mitsvot en gewoonten van Seideravond zijn beweegbare monumenten van de uittocht uit Egypte.

Ook vele andere mitsvot herinneren ons aan het ontstaan van het Joodse volk bij de uittocht uit Egypte: tefillien, tsietsiet, Sjabbat en nog vele andere ge- en verboden benadrukken de verschillende aspecten van de Exodus.

Het woord getuigenis is nu duidelijk. Alle aspecten van Seideravond zijn getuigenissen die voor alle komende generaties de wonderen van G’d duidelijk en tastbaar maken. Daarom moet gesproken worden over de uittocht uit Egypte - juist op het moment dat matsa en maror voor u liggen. Want alleen op die manier wordt de getuigenis over de uittocht uit Egypte volledig, concreet en herkenbaar.

Waarom eten we deze matse? Omdat het deeg van onze voorouders geen gelegenheid had om te rijzen. Waarom eten wij deze maror? Omdat de Egyptenaren het leven van onze voorouders verbitterd hebben.

Dit is ook de reden dat vele sceptici de episode van de uittocht uit Egypte niet volledig kunnen ontkennen. Critici zoeken natuurlijke oorzaken voor de tien plagen of de splitsing van de Rietzee maar men hoort zelden, dat de Exodus nooit heeft plaatsgevonden. Het is gebeurd omdat we het iedere generatie weer opnieuw laten gebeuren en beleven.

©Dayan mr. drs. R. Evers 2013