Vader, barmhartige Vader, Die Zich altijd weer ontfermt,
ontfermt U over ons en
 inspireer ons om te begrijpen en
om ons verstand te gebruiken
te luisteren,
te leren,
en leer over te brengen,
om met liefde strikt nat te komen en
 in stand te houden alles wat wij door het leren van Uw tora hebben verworven.

Verlicht onze ogen met Uw tora en laat ons verknocht zijn aan Uw geboden.
Laat de enige richtsnoer van ons hart zijn van Uw Naam te houden en er ontzag voor te hebben, zodat we nooit en nimmer te schande zullen staan.
Want in Uw heilige, grote en ontzaglijke Naam hebben wij vertrouwen,
laat ons verblijd en verheugd zijn met Uw hulp.
Breng ons in vrede van de vier windstreken der aarde en
 leidt ons recht op naar ons land.
Want U bent een G-d, Die hulp verschaft.
Op ons heeft U uit alle volken Uw keuze bepaald en
 ons in waarheid voor altijd dichter bij Uw grote Naam gebracht,
om met liefde U te danken en
Uw eenheid te verkondigen.
Geprezen, U, Eeuwige, Die Zijn keuze op Zijn volk Jisrael heeft bepaald,
in Liefde!

Bijna 2000 jaar wordt de Sjabbat ook thuis gevierd. Het huis is als het ware een mikdasj me'at; een klein heiligdom. Voor de Sjabbat wordt het huis uitgebreid schoongemaakt, want Koning Sjabbat moet liefdevol worden ontvangen. Men kookt drie maaltijden:

1. Vrijdagavondmaal
2. Sjabbatochtendmaal
3. Sjabbatmaal voor in de late namiddag (sjalosj seoedoth)

Men gaat in bad en trekt de mooiste kleren aan. Net voordat de de zon onder is, stopt men geld in de Tsedaka-busje dat in iedere keuken staat. Tsedaka (liefdadigheid)is als religieuze verplichting het geven aan de behoeftige. Tsedaka komt van tsedek, wat rechtvaardig betekent. Maimonides geeft acht niveaus m.b.t. de tsedaka-verplichting:

1. werk verstrekken aan een arm persoon (of de persoon geld lenen om een zaak te starten) zodat deze niet meer van tsedaka liefdadigheid afhankelijk is.
2. anoniem geven aan een onbekende ontvanger.
3. anoniem geven aan een bekende ontvanger.
4. publiekelijk geven aan een onbekende ontvanger.
5. publiekelijk geven aan een bekende ontvanger, voor het wordt verzocht
6. publiekelijk voldoende geven aan een bekende ontvanger, nadat het wordt verzocht.
7. publiekelijk onvoldoende geven aan een bekende ontvanger, maar gewillig.
8. publiekelijk ongewillig geven aan een bekende ontvanger.

Hilchot Matnot Aniiem 10:8-14

Op tafel wordt het beste servies en tafelkleed gebruikt en men maakt gebruik van de zilveren kidoesjbeker. Men heeft twee challabroden (challot; meerv. van challah). Twee omdat feestdagen altijd twee hoofdgerechten hadden. Daarnaast symboliseren de twee challebroden de dubbele portie manna die G-d op vrijdag liet vallen ivm de Sjabbat. Challah, broodkoek, is vernoemd naar het offer aan G-d. Vroeger zette de huisvrouw een deel van voor de priesters apart. Dat werd het challahdeel genoemd. Spreek tot de Israelieten en zeg tot hen: Wanneer gij komt in het land, waarheen Ik u brengen zal, dan zult gij, wanneer gij van de spijs des lands eet, de Here een heffing geven. De eerstelingen van uw gerstemeel zult gij, in de vorm van een koek, als heffing geven; gelijk gij een heffing geeft van uw dorsvloer, zo zult gij het als een heffing geven. Van de eerstelingen van uw gerstemeel zult gij de Here een heffing geven, van geslacht tot geslacht. Bemidbar/Num. 15:18-21. De bracha bij het afzonderen van de challah eindigt daarom ook: wetsiwanoe lehapriesj chalah min-ha'immah... Die ons heeft opgedragen challah af te zonderen van het deeg... Omdat voor speciale gelegenheid en het deel voor de priesters altijd van wit meel was, zijn de challahbroden wit. Vaak worden ze traditioneel gevlochten. De challot worden met een kleedje afgedekt op tafel gezet.

Ook de twee Sjabbatkaarsen mogen niet ontbreken. We gaven al aan dat de vrouw des huizes de Sjabbatkaarsen aansteken. De reden hebben wij in het vorige hoofdstukken uitgebreid gegeven. Tijdens het aansteken van de Sjabbatkaarsen, die symbool staan voor zachor (herinneren) en de sjamor (uitvoeren), eindigt de vrouw haar zegespreuk (bracha) met wetsiwanoe lehadlieq ner sjel-sjabbat...en die ons heeft opgedragen om de Sjabbatkaarsen aan te steken. Dan worden de kinderen gezegend met de woorden dat zij als Efrajiem en Menasjé of als Sara, Rivka, Rachél en Léa mogen zijn. Afhankelijk of de kinderen jongens of meisjes zijn. Daarna wordt de priesterzegen uitgesproken uit Bemidbar/Num. 6:24-27. De gewoonte is, ondanks de gastvrijheid, dat alleen de gezinsleden de berachot (zedenspreuken) uitspreken en niet de gasten. Tijdens de Sjabbat worden de ouders en de kinderen met elkaar verenigd. 

In de Sjoel wordt eerst het gewone middaggebed opgezegd, de zes Psalmen 95-99 en 29. De chazzan (voorzanger/voorganger) zingt mooie liederen aan de Sjabbat w.o. één van de liederen "Lecha dodie..." is, "Kom mijn vriend...de Bruid tegemoet! Laat ons de Sjabbat begroeten!... Treedt binnen in vrede, gij sieraad uws mans, treed binnen in vreugde en met jubel; bij de trouwen van Israël, het eigene volk, treed binnen, o bruid, treed hier binnen!'

Tehilliem/Ps. 92 en 93 worden gereciteerd en de Sjabbat is begonnen.

Ondertussen spreken de families thuis de "Sjalom" uit naar de engelen. Vrede zij u, kom in vrede, zegen mij in vrede, Moge u vertrekken in vrede, boodschappers van vrede, boodschappers van de Allerhoogste, van de verheven Koning der koningen, De Heilige, Gezegend zijt HIJ! ... Sjalom Malachej. Want hij stuurt je zijn engelen, ze zullen over je waken, waar je ook gaat. Waar je ook gaat of staat, de Heer waakt over je, nu en altijd. (Tehilliem/Ps. 91:11; 121:8).

Voor het eten, begint de Kidoesj (heiliging) en hamotsie (zegen over het brood). Hiermee wordt de Sjabbat of andere feestdagen mee geopend. De Kidoesj is de zegen over de wijn, wat ondertussen ook in de Sjoel gebeurd. Dit wordt door het hoofd van het gezin gedaan. Ook zegt de vader de Esjèt Chajil op. Dat is het loflied voor de vrouw uit Misjlé/Spreuken 31:10 e.v.  In de Liberale kringen draagt óók de vrouw een loflied voor de man op die te vinden is in Tehiliem/Ps. 112.

Het zoutvaatje ontbreekt ook niet bij het ritueel, gelijk er staat geschreven: En elke offergave van uw spijsoffer zult gij zouten, gij zult het zout van het verbond uws Gods aan uw spijsoffer niet laten ontbreken; bij al uw offergaven zult gij zout voegen. Wajjikra/Lev. 2:13.

De wijn wordt in de bokaal geschonken en het hoofd van het gezin reciteert Bereesjiet/Gen. 1:31-2:3 en beëindigd met de bracha boree' prie hagafen...Die de vrucht van de wijnstok schept. Een gebed over de herinnering van uittocht uit Egypte wordt uitgebreid opgezegd. De man drinkt als eerste de wijn en dan gaat het bokaal rond.

Men wast vervolgens de handen en het brood wordt gebroken. De challot worden opgeheven met de woorden die eindigen met hamotsie' lechem min ha'arets... Die brood voortbrengt uit de aarde. Men haalt het kleedje van de challot af. Iedereen krijgt vervolgens een stukje dat gedoopt is in de zout.  De maaltijd kan beginnen. Door de Challot te bedekken tijdens de kidoesj en pas ‘te voorschijn halen' na de hamotsie, maakt de challa even belangrijk als de wijn.

Na de maaltijd gaan vele families rond de tafel zitten en zingen zemirot, vrolijke liedjes ter ere van de Sjabbat en niet op de laatste plaats ter ere van G-d.

Op Sjabbatmorgen, de zaterdagochtend gaat het gezin na het Sjabbatontbijt - waar niet nogmaals het wijdingsformulieren van de Sjabbat worden opgezegd, maar wel wederom met de challot, en wijn en de bijbehorende brachot - naar de Sjoel. Er wordt er meer gebeden dan door de weeks en wordt er tijd gemaakt voor het lezen van stukken uit de Torah en haftara. Na de dienst wenst iedereen elkaar Gut Sjabbes of Sjabbat Sjalom. Er wordt gekeken wat kinderen de afgelopen week opgestoken hebben op hun Joodse les. De Sjabbat is ook de uitgelezen moment om bij elkaar excuses aan te bieden. Men kan de Sjoeldienst stopzetten am public zijn of haar excuses aanbieden.

Op Sjabbatmiddag is er tijd voor familiebezoek, Torahstudie, stukje wandelen of andere dingen doen waardoor de Sjabbat zo speciaal wordt. In het voorjaar en zomermaanden leren de vaders hun zonen de Spreuken der Vaderen; Pirké Awot. Daar wordt men onderwezen over goed en kwaad.

De Sjabbat moet ook onderscheiden worden van andere vrije dagen zoals vakantie. Door op de Sjabbat alleen maar leuke dingen te doen die je op vrije dagen ook doet, boet het speciaal zijn van de Sjabbat in. Iedere zeven dagen dienen we uit de routine van alle dag (dus ook vakantie) te stappen om stil te staan bij de Schepper.

De Sjabbat wordt wanneer de eerste drie sterren aan de hemel verschijnen beëindigd, want de nesjamah jetherah; de "extra ziel" gaat het volk weer verlaten. Tehiliem/Ps. 91 heeft een belangrijke betekenis:

Wie in de schuilplaats des Allerhoogsten is gezeten, vernacht in de schaduw des Almachtigen. Ik zeg tot de Here: Mijn toevlucht en mijn vesting, mijn God, op wie ik vertrouw. Want Hij is het, die u redt van de strik des vogelvangers, van de verderfelijke pest. Met zijn vlerken beschermt Hij u, en onder zijn vleugelen vindt gij een toevlucht; zijn trouw is schild en pantser. Gij hebt niet te vrezen voor de verschrikking van de nacht, voor de pijl, die des daags vliegt; voor de pest, die in het duister rondwaart, voor het verderf, dat op de middag vernielt. Al vallen er duizend aan uw zijde, en tienduizend aan uw rechterhand, tot u zal het niet genaken; slechts zult gij het met uw ogen aanschouwen, en de vergelding aan de goddelozen zien. Want Gij, o Here, zijt mijn toevlucht. De Allerhoogste hebt gij tot uw schutse gesteld; geen onheil zal u treffen, en geen plaag zal uw tent naderen; want Hij zal aangaande u zijn engelen gebieden, dat zij u behoeden op al uw wegen; op de handen zullen zij u dragen, opdat gij uw voet niet aan een steen stoot. Op leeuw en adder zult gij treden, jonge leeuw en slang zult gij vertrappen. Omdat hij Mij zeer bemint, zal Ik hem bevrijden; Ik zal hem beschutten, omdat hij mijn naam kent. Roept hij Mij aan, Ik zal hem antwoorden; Ik zal in de benauwdheid bij hem zijn, Ik zal hem uitredden en tot ere brengen. Met lengte van dagen zal Ik hem verzadigen, en Ik zal hem mijn heil doen zien.

Het hoofd van het gezin zegt:

Gott von Avrohom, Jitschok und Jaäkov, 
Hüt dein Volk Jisraël in deinem Laub, 
Lieber Schabbos Koudesch get ahin 
Die Woche soll ons kommen zum Glück, 
Zum Scholoum und zum allen Frommen! 
Omei, we omein, seloh.
 
God van Abraham, Izaak en Jacob, 
Bescherm uw volk in uw tuin, 
De lieve heilige Sabbat gaat nu weg.  
Mag de komende week ons geluk brengen 
Tot vrede en vroomheid voor ons allen! 
Amen, amen, immer.

Wijn, kruiden en speciaal gevlochten kaars zijn de attributen voor het ritueel van de Hawdala, scheiding. De Hawdalakaars (ner hehawdala) wordt aangestoken (meestal door het jongste kind) en dan worden er berachot over de wijn en kruiden gezegd in de zin: boree'minee besamien... Die de verschillende kruiden heeft geschapen... boree' moree ha'esj... Die de lichten van het vuur heeft geschapen... hamavdiel beejn-qoresj lechol. Beejn-‘or lechosjech... Die de heilige en de profaan scheidt. Het licht van duister. De nesjamah jetherah is heen gegaan.

Vervolgens wordt Eli'jahoe hanavi en Sjawoea tov gezongen; resp. Eli'jahoe de profeet en een Goede Week.

Melaweh Malkah, het uitgeleide Koningin, is geschiedt.

G-d, betrouwbare Koning.
Hoor Jisrael, de Eeuwige is onze G-d, de eeuwige is EEN! [Deut. 6:4]

Geprezen de Naam van Zijn Koninklijke Majesteit, voor in alle eeuwigheid.
"Je moet van de Eeuwige, je G-d, houden met
heel je hart,
heel je ziel en
met alles waartoe je bij machte bent.
Neem deze woorden die Ik je heden als gebod voorschrijf ter harte,
je moet ze voor je kinderen telkens weer herhalen en er over spreken als je
 thuis zit en als je onderweg bent,
als je gaat slapen en
als je opstaat.
Je moet ze als een teken op je hand binden
 en als een herinneringsband tussen je ogen en
ze schrijven op de deurposten van je huis en
aan je poorten"

[Deut. 6:5-9]

Bronnen:
Choemasj met commentaar van Rasji, vertaald door Opperrabbijn A.S. Onderwijzer
Siach Jitschak "Gebed van Jitschak" Siddoer van Jitschack Dasberg van het Nederlands Israëlisch Kerkgenootschap
Talmoed
"Bijbel Als Schepping van F. Weinreb
Getallen in de Kabbalah van F. Weinreb; overgenomen uit het gelijknamige verslag van K.M. van Dijkhuizen- Van Calck
Joodse Riten en Symbolen van rabbijn S.Ph. de Vries Mzn.
Joods leven - voor alles een tijd van Harry Gersh
Wikipedia online Encyclopedie

K.M. van Dijkhuizen- Van Calck heeft gebruik gemaakt van:
Bijbels Hebreeuws Nederlands van E. Italie
Woordenboek Hebreeuws Nederlands van Jitschak Pimentel
Hebrew Verb Tables.

©Jodendom-online 2005