Nu we in de maand Eloel אלול zitten, is het eerste waaraan je zou moeten denken is tesjoeva. Het doen van tesjoeva is een [hele belangrijke] mitswa - gebod. Alleen veel mensen hebben moeite om werkelijke tesjoeva te doen. Zij het doordat mensen te weinig kritisch zijn op zichzelf of dat zij denken dat tesjoeva doen - om wat voor zonde dan ook, eigenlijk onmogelijk is. Met die wetenschap zinkt de moed al voor vele in de schoenen, alvorens mensen er aan beginnen. Maar de meeste voorkomende reden waarom mensen niet in staat zijn goede tesjoeva te doen is omdat zij niet in staat willen zijn om alle verantwoordelijkheden van al hun gedrag en daden bij zichzelf te leggen. Er is namelijk altijd wel een ‘goede’ reden te vinden voor een wangedrag.

Dit is een foute perceptie. Een gevaarlijke perceptie. Niet alleen om het feit wij letterlijk op de drempel staan om definitief verlost te worden en men 'de boot kan missen' doordat men de moed niet hebben om tesjoeva te doen, maar ook om het feit dat Hasjem in Zijn Tora belooft dat de mitswa van tesjoeva helemaal niet moeilijk is!

"Kie hamitswah hazo't, 'asjer 'anochie metsawcha hajom - lo' nifle't hoe' mimcha, welo' rechoqah hoe' lo' vasjamajiem hoe': 'le'omer mie ja'avar lanoe 'el 'eved hajam wejiqachecha lanoe, wejasjmi'enoe 'otah, wena'asenah... de mitswa die Ik jou vandaag opdraag - is niet verborgen voor jou en het is niet veraf. Het is niet in de hemel [zodat jij kan] zeggen: 'wie kan voor ons opstijgen naar de hemel en het voor ons nemen zodat wij kunnen horen en het uitvoeren?" [Dwariem 30:11-12].

De RaMBaN leert dat de pasoek ons leert dat tesjoeva niet iets is wat buiten ons bereik ligt, maar voorhanden is wanneer we ons daarvoor inspannen. Rav Chaim Shmuelevitz zt"l vraagt: "Wanneer de mitswa van tesjoeva zo gemakkelijk te vervullen is, waarom zijn er zo weinig mensen die tesjoeva op de juiste manier doen. Iedereen weet dat zij fouten maken, dus waarom zou je je fouten niet toegeven en berouw tonen?"

De Midrash over Kajin en Hevel geeft inzicht.

Nadat Kajin Hevel had vermoord, heeft Hasjem hem niet direct gestraft. Hij ging met hem de dialoog aan door hem te vragen waar zijn broer Hevel is. Het bekende antwoord was of hij - Kajin - soms de oppasser van zijn broer was [Bereesjiet 4:9]. Maar de Midrash geeft meer details over het antwoord van Kajin. Kajin zei namelijk tegen Hasjem dat Hij de Beschermer is van al het leven, dus waarom stelt Hij hem dan deze vraag. Daarnaast geeft Kajin aan dat hij Hevel heeft gedood omdat Hasjem hem de jetser hara - de slechte neiging - heeft gegeven. "Jij zou iedereen moeten beschermen en Jij liet mij hem doden... Jij bent Degene Die hem doodde... als Jij mijn offer had geaccepteerd, dan zou ik nooit jaloers op hem geweest zijn," besluit hij zijn argument.
De vraag waarom Kajin geen tesjoeva deed voor zijn grote zonde, is heel voor de hand liggend. Het is duidelijk dat hij weigerde de schuldvraag bij zichzelf neer te leggen. Hij geeft zelfs Hasjem de schuld!

Nu kunnen we onze initiële vraag beantwoorden waarom maar weinig mensen echt op de juiste wijze tesjoeva doen.

Wij zijn over het algemeen bewust van onze averot - zonden - maar een factor weerhoudt ons van het doen van tesjoeva op de juiste wijze en dat is het vermogen om te accepteren dat de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor onze acties altijd bij onszelf ligt.

Er zijn vele factoren die wij onze fouten gemakkelijk kunnen toeschrijven: opvoeding, onze natuurlijke neigingen, de samenleving. Een of ander manier hebben we het erg moeilijk mee om de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor onze tekortkomingen te accepteren en bij onszelf neer te leggen. De voorwaarde voor tesjoeva is de erkenning dat we beter hadden kunnen doen, waardoor wij in staat waren geweest onze jetser hara te overwinnen waardoor we dan niet gezondigd zouden hebben. Zonder deze erkenning is het niet mogelijk om op een goede wijze tesjoeva te doen.

Het onvermogen om verantwoordelijkheid te nemen voor onze eigen zonden, zie je zelfs terug bij de zonde van Adam Harisjon. Ook hij gaf in de eerste instantie Hasjem de schuld dat Hij hem een vrouw heeft gegeven die hem vervolgens misleid heeft [Bereesjiet 3:12]. Chava gaf vervolgens de slang de schuld, want de slang was degene die haar misleid had [Bereesjiet 3:13]. Zoals wij nu niet direct voor onze zonden gestraft worden, werden Adam en Chava ook na hun zonde niet direct gestraft. Hasjem voerde pas de eerste straf uit nadat zij niet hun verantwoordelijk op zich namen. De straf zou - zo zegt Rav Motty Berger - veel lichter uitgevallen zijn wanneer zij ieder hun verantwoordelijkheid op zich hadden genomen.

We kunnen hieruit opmaken dat we van Adam en Kajin kunnen leren dat het vermogen om je fouten toe te geven en jezelf volledig verantwoordelijk te stellen voor je fouten misschien belangrijker is dan het niet doen van awerot. De ware rechter van ons spiritueel niveau is dus het vermogen om toe te geven. De Tosefta zegt dat Jehoedah de zchoet - verdienste - van koningschap ontving omdat hij zijn incident met Tamar toegaf. Tamar stond op het punt stond de doodstraf te ontvangen - terwijl zij zwanger was van hun tweeling - maar Jehoedah nam dapper zijn verantwoordelijkheid op zich door te zeggen: "Ze heeft gelijk, het is van mij". Het is echt geen toeval dat dit de productie van het zaad van de Mosjiach was. De Mosjiach moet immers de mensheid terugbrengen naar de oorspronkelijke staat van voor de zonde om tikkoen - correctie - te doen voor de fout van Adam en Chava. De manier om tikkoen te doen in de middah - eigenschap - waardoor de zonde mogelijk werd, is door precies het tegenovergestelde te doen. Zoals we zagen was de belangrijkste tekortkoming in de zonde van Adam het onvermogen om verantwoordelijkheid voor de zonde te nemen. Het succes van Jehoedah door wel de verantwoordelijkheid is nemen voor zijn daden, was dus een ideale tikkoen.

Het intrinsieke verband tussen de Mosjiach en het nemen van verantwoordelijkheid zien we heel duidelijk bij de meest vooraanstaande afstammeling van Jehoedah en voorvader van de Mosjiach: Dawied Hamelech. De Gemara vertelt ons dat Sjaoel Hamelech een keer had gezondigd en Dawied Hamelech tweemaal. Waarom werd Sjaoel Hamelech veel harder aangepakt? Toen Sjmoe'el Hanavi Sja'oel Hamelech op zijn fout wees met betrekking tot Amaleq, nam Sja'oel Hamelech geen verantwoordelijkheid over zijn fout. Hij probeerde zijn daden goed te praten en ontkende zelfs dat hij had gezondigd. Dawied Hamelech daarentegen erkende direct zijn fout bij Natan Hanavi.

Helaas is onze maatschappij van tegenwoordig van dien aard dat maar weinig mensen verantwoordelijkheid op zich durven te nemen van hun eigen daden. Zelfs hoogopgeleide mensen menen dat zij niet aansprakelijk gesteld kunnen worden voor hun gedrag. Bijgevolg kunnen criminelen worden vrijgesteld van hun misdaden aan de hand dat ze had echt geen keuze hadden, omdat zij zelf kind van de rekening zijn – wat het ook moge zijn.

Ook in sommige geloven wordt de verantwoordelijkheid beargumenteert met het idee dat wij geen vrije wil hebben en voorbestemd zijn in alle opzichten zoals achtergrond, opvoeding, genetica en maatschappij.

De Tora verwerpt deze visies ten zeerste. Het klopt dat alles is voorbestemd. Basjamajiem wordt al voor de conceptie bepaalt waar je geboren wordt en bij wie. Of je een man-vrouw wordt, mooi-lelijk, rijk-arm, gezond-ziek, met wie je gaat trouwen, wel of geen kinderen, kleur van je ogen, kleur haar, waar je gaat wonen, hoe vaak je gaat verhuizen, welk werk je krijgt en hoeveel keren je van baan verwisseld. Echt alles wordt bepaald. Echter bechirah - vrije wil of je de wil van Hasjem wel of niet doen - blijft in jouw handen. De gevolgen die uit verkeerde beslissingen voortvloeien zijn ook voor jouw eigen rekening en ook van niemand anders.

Iemand die dapper is, zal verantwoordelijkheid nemen voor zijn fouten en Hasjem zal hem daar zeker bij helpen. In de Gemara wordt er gesproken over een man die Elazar ben Durdaya heette. Helaas viel hij in immoraliteit, maar hij gelukkig kwam later wel tot de conclusie dat hij fout had gehandeld.

De Gemara vertelt vervolgens hoe hij probeerde tesjoeva te doen. Hij zat tussen een berg en heuvel en vroeg hen rachmones - mededogen - met hem te hebben, maar zij weigerden. Vervolgens vroeg hij aan de hemelen en de aarde om rachmones, maar ook zij wilden hem dat niet geven. Uiteindelijk deed hij een beroep op de zon en de maan en ook zij weigerden rachmones te geven.

Rav Yissochor Frand geeft uitleg aan deze Gemara.

De berg en heuvel vertegenwoordigen zijn ouders. Hij gaf zijn opvoeding de schuld waarom hij in deze hachelijke situatie terecht is gekomen. Zijn ouders weigerden de schuld op zich te nemen.
De zon en de maan vertegenwoordigen zijn natuurlijke neigingen. Hij beweerde dat het onmogelijk voor hem was deze zonden niet te doen vanwege zijn teva - natuur. Ook zij weigerden zijn fouten op zich te nemen.

Dan maakt de Gemara de vermelding dat hij vervolgens zei: "dit hangt dus volledig van mij af". Uiteindelijk nam hij verantwoordelijkheid door zijn zonde te erkennen en dat de enige bron van zijn awerot hijzelf is. Hij kon het niet op zijn ouders gooien, noch op de maatschappij of op zijn teva. Hij realiseerde zich dat hij alleen de macht had om de situatie te veranderen door tesjoeva te doen en dat deed hij.

Hij deed een tesjoeva sjleima, een perfecte tesjoeva [dus zoals het hoort] en toen zijn ziel terugkwam in de Hemel, proclameerde een Bat Kol - Hemelse Stem - dat Rebbi Elazar ben Durdaya een plek heeft in Olam Haba. Waarom noemde de Bat Kol hem 'rebbi'? Omdat Rabbi Elazar gezien wordt als een Rebbi in Tesjoeva. Hij leert ons de enige manier om tesjoeva sjleima te doen door volledig verantwoordelijkheid te nemen van ieder misstap je doet en dat je erkent dat jouw gedrag volledig bij jezelf ligt.

Wanneer we daartoe in staat zijn, dan mogen we ook hopen op een tesjoeva sjleima.

Bron: Elul – Taking Responsibility for Ourselves van Rabbi Yehonasan Gefen [Hadrabut.com]

 ©Jodendom-online 2016