 Egypte, 3434 jaar geleden. Slopende slavernij. Maar ondanks alle vervolging en onderdrukking groeide het joodse volk tegen de klippen op en bleef het een eenheid met een krachtige identiteit, optimistisch met een sterk geloof in de goede afloop en een ijzersterke spiritualiteit. Zeven weken na de Uittocht waren de knechten van Farao zo hoog geestelijk gestegen dat ze de Tora konden ontvangen.
De Talmoed vertelt dat Rabbi Sjimon ben Lakiesj ons leert, dat er drie ‘krachtigen’ bestaan: het joodse volk tussen de volkeren, de hond tussen de dieren en de haan onder de vogels. Sommigen beweren, dat ook de geit onder het kleinvee tot de krachtigen behoort (B.T. Beetsa 25a). Het joodse volk wordt het krachtigst genoemd omdat wij onze identiteit – ondanks alle pogroms en tegenstand – behouden hebben hoewel we al bijna 2000 jaar in galoet (golus of ballingschap) leven. Onze jiddisje nesjomme is springlevend, Het joodse vuur is nooit gedoofd. Ons geloof is behouden gebleven en na de Holocaust als een Phoenix uit haar as herrezen. Maar er is meer nodig voor een rijk joods leven dan alleen maar een joodse identiteit. Oprechtheid is ook een grote deugd.
HaSjeem heeft de mens oprecht gemaakt
Koning Salomo zei: “G’d heeft de mens oprecht gemaakt” (Prediker 7:29). De mens is van nature recht door zee maar omdat we dit rechte pad vaak verlaten, worden dingen soms bijzonder gecompliceerd. De Talmoed stelt dat als de Tora niet gegeven was, men goed gedrag uit de fauna, de dierenwereld had kunnen leren. De heiligheid van privébezit kan men leren van de mieren. Echtelijke trouw kan men zien bij duiven, ingetogenheid kan men leren van de katten (B.T. Eroewien 100b). Verschillende dieren leren de mens hoe zich te gedragen.
Waarom leren we niet van de slechte dierlijke eigenschappen?
Toch is deze uitspraak van onze Wijzen moeilijk te begrijpen; misschien hadden we slechte eigenschappen geleerd van andere dieren, zoals promiscuïteit van honden en roofzucht van tijgers. Maar deze vraag is niet echt relevant. Wanneer wij de natuur maar onbevangen observeren, komen we er vanzelf wel achter welke eigenschappen we zouden moeten overnemen, omdat de mens van nature “jasjar” is (oprecht). Alleen omdat wij door onze driften, passies en lusten vaak anders willen, is het zo dat we ons slechte gedrag rationaliseren en onze Schepper niet meer recht in de ogen kunnen kijken.
Hoeveel kunnen we verdragen?
Een van de omstandigheden waardoor we onze identiteit en oprechtheid gemakkelijk kunnen verliezen is door savlanoet wat we op vele manieren kunnen vertalen maar in dit kader kies ik voor ‘tolerantie’. Tolerantie kan ook weer veel aspecten van het menselijk gedrag omvatten – van verdraagzaamheid tot ‘ergens tegen kunnen’ maar hier wil ik het hebben over de menselijke ‘spankracht’ in de zin van ‘hoeveel kunnen we verdragen’ en dan zeer specifiek hoeveel kunnen we verdragen in uiterst negatieve omstandigheden. Uit ervaringen weten we dat een mens zich snel aanpast aan zelfs de meest erbarmelijke omstandigheden, zowel geestelijk als fysiek barre omstandigheden. We kunnen in een ongezond spirituele omgeving leven en ons Jodendom maar al te makkelijk verliezen door welke vorm van assimilatie dan ook. In een bedreigende antisemitische gemeenschap verbergen we ons Jodendom en gedragen we ons als de massa om ons heen. In beide gevallen gaat een deel van onze identiteit verloren. Soms dreigt onze identiteit totaal verloren te gaan.
Zij beseften, dat alles van Boven goed was
Aan het begin van parsja Vaera staat: "Ik zal u tot Mij nemen tot een volk, en Ik zal G’d voor u zijn; en gij zult weten dat Ik Hasjeem, uw G’d, ben, Die u uittrekt onder de lasten (sivlot) van Egypte." (Sjemot/Ex. 6:7). Sivlot betekent normaliter lasten of lijden maar kan ook als tolerantie worden vertaald in de zin van ‘hoeveel kunnen wij verdragen?’ De Joden in Egypte konden veel aan en bezweken geestelijk niet onder de druk van de Egyptische cultuur en overheersing. Waarom niet? Omdat zij beseften, dat alles van Boven goed was en hen alleen maar op de proef stelde om te kijken hoe sterk hun identiteit en jodendomsovertuiging was. Zij begrepen dat G’d hen in Egypte tot een sterk volk zou maken dat voor een hoger doel totaal zou gaan. Dat hogere doel werd op den duur de Tora en de joodse levensstijl, filosofie en voorschriften.
Wat is het ware geloof en G’dsvertrouwen?
Veel mensen denken dat alles wat hen overkomt ten goede is. Dat is zeker juist. Maar daarbij denkt men meestal behoorlijk egoïstisch en egocentrisch: “het is goed wanneer het uiteindelijk mij ten goede komt”. Echt G’dsvertrouwen is het wanneer wij geloven dat alles wat er gebeurt in G’ds meesterplan met de wereld past. En het eindplan is positief. Dit is de ware kracht van Am Jisraeel: de zekerheid dat wij langzamerhand op weg zijn naar Messiaanse tijden. De apocalypse is bij ons geen doemdenken, de ondergang van de wereld of een universele klimaatramp. Bij ons zijn de Messiaanse tijden een oase van liefde, rust en vrede. Liefde van G’d, rust in G’ds totale wereldleiding en een algeheel gevoel van vrede, vrede met G’d, vrede met onszelf en vrede met de ander.
Op Sederavond eten wij matze en maror apart maar daarna eten we beide samen. Matze is het symbool voor bevrijding. Maror symboliseert slavernij. Meestal eten we beide apart omdat bevrijding ervaren wordt als het tegenovergestelde van slavernij. Maar op een bepaald moment beseffen we dat beide, bevrijding en knechting, deel uitmaken van een groter geheel.
Dat is ons gevoel van eindbestemming van de geschiedenis en het uiteindelijke besef dat alles uiteindelijk ten goede gekeerd wordt. Dat is de kracht van Am Jisraeel onder alle omstandigheden, toen in Egypte en ook nu nog, ondanks alle tegenkrachten. Am Jisraeel chaj!
Intuitief de Tora vatten nog voor dat deze gegeven was
Onze Aartsvaders hielden de hele Tora al nog voor deze gegeven was. Hoe konden zij weten wat goed en kwaad was? Awraham werd inderdaad geboren in een familie van afgodendienaren. Maar zijn heldere geest bracht hem tot de conclusie, dat het dienen van beelden verkeerd is. Awraham kon de waarheid vatten door logische redenering. Op zoek naar de waarheid liet hij zich niet leiden door aardse belangen, politieke correctheid, de mening van de gemeenschap of ijdele passies.
Awraham was een spiritueel mens. Het doel van de Exodus was de Tora. Aan de voet van de berg Sinaï – bij de voorbereiding voor het ontvangen van de Tora – bereikten de Joden het niveau van de Aartsvaders. Gelijk Awraham, Jitschak en Ja’akov konden zij de Tora vatten, nog voor dat deze gegeven was. Allen hebben wij een aangeboren gevoel voor goed en kwaad en een kompas voor juist gedrag. Als we niet verleid zouden worden door de jetser hara, onze aardse neiging, zouden we zonder enig probleem uitgroeien tot de spirituele wezens, die wij eigenlijk zouden moeten zijn. Een rotsvast geloof in G’ds wereldleiding en dankbaarheid zijn daarbij belangrijke richtlijnen.
|