| Een alternatief voor het recht: arbitrage |
| Publicatiedatum: maandag 13 februari 2023 |
Auteur: Opperrabbijn Evers | 1.276 keer gelezen |
|
|
| Halacha, Opperrabbijn R. Evers, Wetgeving » |
|
|
 In Parsja Misjpatiem wordt het joodse recht beschreven. ‘Ele hamisjpatiem’ betekent letterlijk: dit zijn de rechtsvoorschriften. Wat is ‘het recht’? Is er maar sprake van een soort recht of bestaan er ook andere vormen van recht doen? Dit zijn moeilijke vragen waar vele rechtsgeleerden zich al lang geleden over gebogen hebben.
Mediation in opkomst
Op dit moment is er in Israël een nieuwe beweging ontstaan, die ‘gisjoer’ willen promoten. Gisjoer komt van het woord ‘gesjer’ hetgeen brug betekent. Het komt neer op wat wij in Nederland ‘mediation’ noemen. Vele mensen vinden dat er op een sympathieke manier een einde moet komen aan de vele onderlinge conflicten, die op dit moment de Israëlische maatschappij teisteren, van huurconflicten tot overheidsboetes. Israël is het land met een enorme advocatendichtheid. Kennelijk leeft er veel onmin in dit kleine land.
Maar ook deze juridische vraag – recht of mediation - werd behandeld in de vele tradities van de berg Sinaï en vormen onderdeel van het G’ddelijke recht. Kent het joodse recht mediation en zo ja, wat is de verhouding tot het strenge recht? Mediation kan leiden tot een compromis-oplossing.
Drie meningen over mediation
In de Tosefta op Sanhedrien worden drie meningen gebracht over de vraag of mediation toegestaan, gewenst, verplicht of verboden is:
-Rabbi Eli’ezer, de zoon van Rabbi Jose Hagalili meent, dat het de dajaniem (rechters) verboden is om een compromis voor te stellen. Joodse rechters moeten recht spreken en geen compromissen voorstellen. Daar zijn andere instanties voor.
-De Tanna Kamma (de eerste anonieme mening) stelt, dat het de joodse rechters toegestaan is om een compromis voor te stellen aan de beide partijen om hun conflict te beëindigen.
-Rabbi Jehosjua ben Korcha meent echter, dat het een mitswa, een goede daad of zelfs een gebod is om een compromis voor te stellen.
In welk stadium?
Tussen de voorstanders van een compromis bestaan verschillende meningen over de vraag op welk moment een compromisvoorstel nog mogelijk is. Volgens Rabbi Sjimon ben Menasja kunnen de joodse rechters in een geding een compromis voorstellen zolang hen nog niet duidelijk is welke richting de uiteindelijke beslissing (het vonnis) op gaat. Maar volgens de Tanna Kamma (de eerste anonieme mening) kan men zelfs nog een compromis voorstellen tegen het einde van de beraadslaging van de dajaniem. Dit is toegestaan tot het moment waarop de dajaniem de partijen hun vonnis hebben meegedeeld.
De beslissing van Maimonides
Maimonides beslist in zijn codex het volgende (voorschriften van het Sanhedrien 22:4): “Het is een goede daad of zelfs een gebod om de partijen aan het begin van een geding een compromis voor te stellen: willen jullie een rechtsgeding of een compromis? Als beide partijen een compromis willen, maken de dajaniem (rechters) een compromis. Een rechtbank, die altijd een compromis maakt, is prijzenswaardig. Over hen staat er (Zecharja 8:16) “volgens het recht van vrede moeten jullie in jullie poorten rechtspreken”.
Welk recht kan men een vredesrecht noemen? Dit is mediation. Zo staat er ook geschreven bij koning David (II Samuel 8:15) “David deed recht en liefdadigheid voor heel zijn volk”. Wat is recht met liefdadigheid? Dit is mediation. Wanneer is dit het geval? Voor het uitspreken van het vonnis. Ook al weten de dajaniem reeds welke kant het vonnis op gaat, toch blijft het een goede daad of zelfs een gebod om een compromis te sluiten. Na het vonnis, wanneer de dajaniem de partijen al hebben meegedeeld: “A u bent schuldig, B u bent vrij” mag men echter geen compromis meer voorstellen maar ‘moet het recht de berg doorklieven’.”
Compromis versus recht
Compromis is meestal beter omdat het elementen van vrede en liefdadigheid in zich draagt. Een compromis komt meestal een beetje tegemoet aan beide partijen en zorgt voor een oplossing waarmee beide partijen vrede kunnen hebben. Een Rabbijn gaf een voorbeeld. Eens kwamen twee personen bij hem thuis om een conflict op te lossen. De huurder meende dat hij recht had op teruggave van de borgsom, die gestort was als zekerheid voor herstel van beschadiging aan zijn huurpand aan het einde van de huurovereenkomst. De verhuurder weigerde dit want hij meende wat minimale beschadigingen te hebben waargenomen. De Rabbijn begreep, dat de beide partijen het niet om het geld ging. Het ging er hen alleen om dat de ander het niet zou krijgen. Beide waren bekende donateuren voor liefdadige fondsen. De rabbijn stelde voor om de borgsom te besteden aan twee goede doelen naar keuze van beide partijen. Eind goed, al goed. Einde conflict.
Aharon en Mosje
In feite is de vraag ‘alleen het zuivere recht’ of ‘liever een compromis’ al minimaal 3335 jaar oud. Mosje Rabbenoe was voorstander van de hardere lijn ‘het recht moet de berg doorklieven’. Aharon, zijn oudere broer, was meer de man van het compromis en de lieve vrede (Spreuken der Vaderen 1:18): ”Rabbi Sjimon ben Gamli'eel zegt: De wereld steunt op drie zaken, op de waarheid, op het recht en op de vrede. Er is immers gezegd: Spreek waarheid, recht en vrede in uw poorten (Zecharja 8:1).
Iets eerder staat er (Spreuken der Vaderen 1:12): “Hilleel zegt: Wees als de volgelingen van Aharon, die van vrede hield, de vrede najoeg, van de schepselen hield en hen de Tora nabij bracht “.
Dit betekent: leer te houden van vrede zoals Aharon dat deed. Als er twee mensen ruzie hadden, ging Aharon naar beiden toe (telkens zonder medeweten van de ander) en zei hij de een, dat hij door de ander gestuurd was om excuses te maken en om vergiffenis te vragen.
Aharon liet zichzelf zelfs beledigen voor de lieve vrede. Als een man tegen zijn vrouw zei: ‘Ik verbied je om plezier van me te hebben totdat je in de ogen van de koheen gadol (Hogepriester) gespuugd hebt’ ging Aharon naar die vrouw toe en zei dat zijn ogen pijn deden en dat haar speeksel hem zou helen (Rasjie, Bertinoro). Aharon geloofde niet alleen in liefdevolle vrede maar joeg de vrede ook daadwerkelijk na (Rabbenoe Jona).
©Opperrabbijn Evers 2023
|
|
|