Reb Moshe Friedman, Boyaner Rebbe van Krakau zy"a

Ook al is het vandaag geen herdenkingsdag in de Joodse kalender, is het wel een herdenkingsdag in de niet-Joodse Nederlandse kalender. Daarom wil ik vandaag toch een bericht besteden in het kader van de Shoah door middel van een anekdote over Reb Moshenu Friedman, de Boyaner Rebbe van Krakau zt”l hy”d.

Reb Moshenu stond bekend als een van de grootste poskim (halachische autoriteiten) van zijn tijd en was geliefd door iedereen.

De laatste jaren van de Rebbe’s leven waren helaas de tragische en hartbrekende laatste jaren van het Poolse Jodendom. Met het uitbreken van de Tweede Wereld Oorlog in 1939 werd Krakau veroverd door de Nazi’s, yimach shemodie de Yidden in ghetto’s stopten.  Toen de verordeningen tegen de Joden met de dag erger werden’ verliet Reb Moshenu de stad in de zomer van 1940 en vluchtte hij naar Tarnov.

In Tarnov was de Rebbe een vader voor de Yidden (Joden), vertelde hij wat te doen bij shaalos (vragen) over leven en dood en vertrooste hij de vele gebroken Yidden die bij hem kwamen. In de Rebbe’s aanwezigheid voelde men zich veilig en deden zij ook alles om hem te beschermen.

De Boyaner rebbe’s chassidim hielden zoveel van hun rebbe dat zij wanhopig probeerden om hun Rebbe te redden en uiteindelijk zelfs Amerikaanse documenten voor hem wisten te regelen, waarmee hij kon vluchten naar Amerika. Echter… hij weigerde het te gebruiken.

De Rebbe kon zijn mede Yidden simpelweg niet verlaten in hun uur van nood.

In 1942 besloten de Duitsers om de Joden van Tarnov te liquideren en in de Joodse maand Sivan van dat jaar nam een Aktion plaats waarbij 18.000 Joden werden vermoord. Reb Moshenu wist zich voor de aktion te verbergen en een jaar lang wist hij de Nazi’s te ontlopen door van bunker naar bunker te gaan. Iets meer dan een jaar na de Aktion werd de Rebbe op de tweede dag van de Joodse maand ellul 1943 opgepakt en met de laatste Joden van Tarnov naar Auschwitz gestuurd, waar hij een dag later – samen met de rebbetzin al kiddush Hashem stierf.

Na de oorlog heeft men geschriften gevonden onder een van de gebouwen in Auschwitz. Het was geschreven door een van de gevangenen van het kamp. Deze geschriften zijn later uitgegeven onder de naam ‘megilas Auschwitz’ (het boek van Auschwitz). Hierin beschreef de auteur het dagelijks leven in het kamp. In een van de hoofdstukken schrijft de auteur over Reb Moshenu’s aankomst in Auschwitz:

“Het gebeurde erev Pesach van het jaar 1943 … een transport was aangekomen. In dit bepaalde transport waren een aantal belangrijke mensen, een van hen was de Boyaner Rebbe, Reb Moshe Friedman. Hij was een van de beroemde talmidei chachomim (Torah geleerden) van Polen. Hij keerde zich naar de SS Oberscharfuhrer, greep hem bij de knopen van zijn uniform en zei met verheven stem in perfect Duits: ‘Jullie wrede moordenaars! Jullie uitschot van de wereld! Denk niet dat jullie het Joodse volk ooit kunnen vernietigen. Het Joodse volk zal voor eeuwig blijven bestaan, maar jullie zullen je straf krijgen. Het onschuldige bloed dat jullie vergieten zal zichzelf vergelden over jullie! Ons onschuldig bloed zal niet rusten totdat het beestachtige bloed in jullie vernietigd is!’

“De Boyaner Rebbe sprak vol met emotie. Toen hij klaar was zei hij met een luide vurige stem, ‘Shema Yisroel!’  Iedereen die met hem was gekomen zeiden samen met hem: “Shema Yisroel, Hashem Elokeinu, Hashem echod!”

Deze paar momenten van echte ruchnius (spiritualiteit) bewees dat de eeuwige koyach (kracht) van de Yidden nooit verslagen zal worden.”

Wat interessant is om te vermelden is dat wij kunnen zien dat de woorden van de Boyaner rebbe zijn uitgekomen.
De oberscharfuhrer tegen wie hij sprak was Eric Mussfeld - yimach shemo – die na de oorlog werd opgepakt, berecht en opgehangen op 22 December 1947.

Laten wij dus ook van Reb Moshenu Boyaner leren om altijd ahavas Yisroel (liefde voor elke Jood) te tonen, hoe moeilijk het ook is. Om altijd voor de Torah op te komen zelfs al wordt ons (bepaalde) rechten verboden. En laten wij ons vooral altijd herinneren dat wat er ook gebeurd, wij altijd Joods zijn en blijven.

Zoals de auteur van de megilas Auschwitz zegt: de eeuwige koyach van de Yid kan nooit verslagen worden. Toen niet, nu niet… nooit niet.

Dat Reb Moshenu Boyaner een voorbeeld mag zijn voor ons allemaal.

Zechuso Yagein Aleinu v’al kol Yisroel, Amen.

©Joel von Schukkmann 2011