Met Awraham doet het Jodendom zijn intrede in de wereldgeschiedenis. Hitler jimach sjemo noemde het Jodendom het geweten van de wereld, voor hem reden genoeg om het proberen uit te roeien. Wanneer wij het hebben over het geweten, schiet mij altijd de klassieke vraag te binnen: “Waar was G’d in Auschwitz?”. Mijn aangetrouwde oom, Opperrabbijn A. Schuster van Amsterdam z.ts.l., stelde dan altijd de wedervraag: “Waar was de mens in Auschwitz?”. De centrale rol van het geweten wordt hier in één one-liner geschetst. Religie is de ultieme vorm van onzekerheid. G’d is de enige werkelijke realiteit, terwijl wij slechts pionnen zijn in “G’ds leger”. Helaas is in de geschiedenis bijzonder veel misbruik gemaakt van religie. Toch is de Tora als moreel kompas onmisbaar. Wat verstaat de Joodse traditie onder geweten? Welke verschillen en overeenkomsten zijn er met de seculiere definities van geweten, zoals van Iersel en Baarda die hanteren: geweten is het vermogen om voorafgaand aan of na een handeling die te beoordelen vanuit het perspectief van goed en kwaad? Hoe verhoudt het Joodse geweten zich tot de wet? Bestaat er een spanningsveld tussen voorschrift en geweten of ligt het in elkaars verlengde? Als de Tora richtinggevend en bepalend is, welke betekenis heeft ons geweten dan? Spelen de goede en de kwade neiging in dit verband nog een rol? Is het vraagstuk van de vrije keus in dit verband relevant?