Ook kleine werkjes en kinderen
De Chafeets Chaïm schrijft in zijn befaamde werk Ahawat Chessed (9:3) het volgende: “Weet dat deze voorschriften niet alleen gelden voor werkzaamheden die vrij lang duren. Ook wanneer men iemand inhuurt voor een beetje werk, dat maximaal een cent waard is, valt hij nog steeds onder de categorie dagloner. Al het voorgaande is nog steeds van toepassing. Sommige geleerden zijn van mening dat zelfs voor werk van minder dan één cent, het verbod van verlaat uitbetalen overtreedt”. Maar de Chafeets Chaïm gaat verder: “Ook voor huur van voorwerpen en dieren gelden dezelfde voorschriften. Over de huur van onroerend goed wordt gediscussieerd in de Poskiem (de beslissende Rabbijnen). De Gaon van Wilna stelt dat men machmier (verzwarend) moet handelen. Zo staat dit ook geschreven in het werk Sja’ar haMisjpat. Dit betekent dus dat men moet oppassen om de huur van de woning op tijd te betalen”.
Interessant is nog dat deze dieniem (voorschriften) ook gelden wanneer men een minderjarige in dienst heeft of iets van hem huurt.

Rectificatie
Tot wanneer kan men de overtreding rechtzetten? In de Talmoed (B.T. Bawa Metsia 110b) wordt aangegeven dat men alleen de eerste ochtend het verbod van “Gij zult niet overnachten” overtreedt. Maar daarna overtreedt men dit verbod niet meer. Het verbod is dus maar éénmalig en niet continu. Niettemin overtreedt men een verbodsnorm uit de Diwré Kabbala (Tenach), zoals geschreven staat: “Zeg niet tegen uw naaste, ga, kom terug en morgen zal ik u geven (Spreuken 3:28)”. Toch is niet iedereen het hierover eens. Volgens Rabbenoe Niessiem overtreedt men het verbod “De zon zal er niet over ondergaan” alleen maar de eerste nacht. Maar volgens Sjieta Mekoebetset overtreedt men alleen het verbod “Gij zult niet laten overnachten” slechts eenmalig omdat dit zo in de Talmoed wordt afgeleid uit een speciale aanwijzing in de Tora. Maar het verbod “Gij zult de zon er niet over laten ondergaan” overtreedt men elke zonsondergang weer opnieuw.

Wat met vrijdagmiddag?
Wanneer men een werknemer op vrijdag heeft ingehuurd kan men niet betalen omdat het ’s avonds en overdag Sjabbat is. Sefer haChinoeg schrijft dat, omdat men de eerste ochtend niet overtreedt, men ook verder nooit meer het verbod uit de Tora overtreedt. Maar zondag handelt men wel in strijd met de norm uit het boek Spreuken. Sdé Chemed wijst ons erop dat arbeiders vrijdagmiddag altijd ruim voor nacht naar huis gaan om de Sjabbat voor te bereiden, zodat ze beschouwd worden als arbeiders die slechts per uur overdag werken. Voor hen geldt dat ze dus nog vóór Sjabbat betaald moeten worden, omdat men anders met zonsondergang te laat betaald zou hebben.

Aanneming van werk
Tot nu toe werd gesproken over dagloners en arbeiders. Hoe zit het met aanneming van werk? Uiteraard wordt dit ook behandeld in de Sjoelchan Aroech (IV:339:6). Rabbi Joseef Karo is van mening, dat wanneer men bijvoorbeeld kleding heeft gegeven aan een kleermaker, als aanneming van werk, en de kleermaker klaar is, men niet te laat betaalt zolang de kleding nog in handen is van de reparateur. Maar zodra de kleermaker de kleding heeft teruggegeven aan de opdrachtgever – ook al is dat midden op de dag – overtreedt men het verbod van “Gij zult niet laten overnachten” zodra de zon ondergaat. We zien dus dat aanneming van werk gelijk wordt gesteld met huur en dat er dus prompt betaald moet worden.

Insolventie
Natuurlijk zijn er ook uitzonderingen op de strenge betaalregel. Allereerst moet de arbeider de werkgever gevraagd hebben om het geld. Wanneer er geen verzoek om betaling van arbeider naar werkgever gaat, overtreedt de werkgever voorlopig niks. Wanneer er geen geld in kas is of wanneer de werkgever de werknemer doorstuurt naar de bank, waar hij een rekening heeft, is de werkgever ook niet in gebreke (339:10). Tevens wordt rekening gehouden met een bepaald verwachtingspatroon. Wanneer de werknemer weet dat zijn baas regelmatig insolvent is of alleen op een bepaalde dag – zoals gedurende een marktdag – geld heeft, overtreedt men het verbod niet, zelfs als de werkgever plotseling toch geld heeft buiten de marktdag. De eenvoudigste manier om het “overnachtingsverbod” te omzeilen, is door arbeiders te huren door middel van een gezant of tussenpersoon (sjalie’ach). Zo overtreden beiden het verbod niet. De werkgever niet omdat hij ze niet heeft ingehuurd en de sjalie’ach niet omdat hij niet de opdrachtgever is. Maar degene die het voordeel krijgt uit de verrichte arbeid – de werkgever dus – overtreedt natuurlijk wel het verbod uit Spreuken dat men de crediteuren, zoals in dit geval arbeiders, niet steeds mag wegsturen en hen met een kluitje in het riet zou mogen sturen. Moraal van het verhaal: laat de mensen, die zich aan u verhuren, niet wachten op hun geld. Dit lijkt een simpele regel in theorie maar de praktijk leert anders. 

 ©Dayan mr. drs. R. Evers 2011