Waar komt ons handen wassen vandaan? Waarom wassen wij niet ook onze voeten, zoals bij andere geloven? Werd voetenwassen bij ons vroeger ook gedaan?

De traditie wil, dat wij veel gezonder leefden dan onze omgeving omdat wij regelmatig onze handen wasten, het water zeefden op ongedierte en in het mikve (rituele bad) gingen. Maar daardoor werden we weer beschuldigd van bronvergiftiging etc., dat weer een pogrom veroorzaakte wat weer levens kostte.
Waar komt ons handen wassen vandaan? “U zult een wasbekken van koper maken…Daaruit zullen Aharon en zijn zonen hun handen en voeten wassen” (30:18-19).

Volgens vele Geleerden vormt deze zin de basis voor het verplichte handen wassen ’s ochtends. Maar waarom hebben de Wijzen dan niet ingesteld dat wij ook de voeten moeten wassen?
Sommigen verklaren, dat handenwassen alleen voldoende was voor het eten van offervlees en het wassen van de voeten daar niet vereist was. Alleen voor de echte dienst in de Tempel is ook het wassen van de voeten vereiste.

Dat is wellicht de reden, dat wij tegenwoordig voor het davvenen, het dagelijkse gebed geen voeten meer wassen. Het is immers geen echte Tempeldienst. Toch was Rabbi Mosje ben Maimon, Maimonides, van mening, dat men voor het ochtendgebed, dat in plaats van het ochtendoffer is gekomen, ook de voeten moet wassen. Het kan zijn dat bron hiervan in deze zin uit de Tora komt. Net zoals de kohaniem, priesters handen en voeten moesten wassen voor de Tempeldienst moeten wij dat ook nog doen voor de tefilla (het gebed) omdat tefilla tegenwoordig in plaats van de offers is gekomen.

Als je de Kotel betreedt, moet je ook jouw handen wassen.

Maar het kan net zo goed zijn dat men alleen de voeten hoeft te wassen voor tefilla in landen waar men blootsvoets loopt, zodat de voeten vies zijn. Dit zou oneerbiedig zijn tegenover HaSjeem, G’d. Het is dus niet ondenkbaar dat de islamitische gewoonte om de voeten voor het gebed te wassen ook hier zijn oorsprong vindt.
 
Wat is de idee achter het handenwassen voor het eten? We zeggen de zegenspreuk, beracha `al netilat jadajiem’ over het handenwassen maar letterlijk betekent dit `over het opheffen van de handen’.
Wij willen ons leven verheffen. De gewoonste zaken worden op een hoger plan getild. De meest normale lichamelijke functies, zoals eten, `arbeiten und lieben’ moeten in dienst van G’d gewijd worden. Dat is de essentie van onze life-style: het gewone, aardse, materiele verheffen.
 
Het Joodse handenwassen moet aan een aantal regels voldoen. Bij het overgieten van de handen gebruikt men 
1.     een beker,
2.     water en
3.     menselijke kracht.
 
Wat is de achtergrond hiervan? Menselijke kracht is nodig omdat wij routinematige sleur moeten omzetten in spirituele verheffing. Luiheid past niet bij ons levenspatroon. Al die fysieke verleidingen weerstaan en ons luxe gemak ontstijgen, is moeilijk. We moeten voor het geestelijke leven durven en willen gaan!
Waarom is een beker nodig? Water is oertoestand. Wij willen ons constant verbinden met het Oerbeginsel van de wereld. Maar water is vloeibaar en grillig. Willen wij iets bereiken op die ladder van stijgende spiritualiteit dan moeten we bereid zijn een religieuze structuur te aanvaarden, die ons begeleidt op weg naar steeds inniger verbondenheid met het Opperwezen.

Vloeibaarheid symboliseert spontaniteit. De beker met zijn vaste vorm weerspiegelt de vaste regels van het Jodendom. Beide zijn nodig, een eigen van binnen gevoelde opwelling maar ook die dirigerende hand, die opborrelend initiatief in goede banen leidt.
Wij gaan een nieuwe dag in dienst van G'd beginnen. Wij zijn een "koninkrijk van priesters en een heilige natie". Het wassen van onze handen herinnert ons daaraan.

Onze G'ddelijke ziel verlaat ons ’s nachts. Een `onreine' geest neemt bezit van ons. Wij wassen onze handen direct na het ontwaken om daarmee onze lichamelijke en spirituele reinheid te herstellen. Mens sana in corpore sano: een gezonde geest in een gezond lichaam, is ons motto.

©Dayan mr. drs. R. Evers 2013