Kohaniem en levi’iem nemen in onze parsja een belangrijke plaats in: “En G’d sprak tot Mosjé:  Laat de stam Levi naderen, plaats hem voor Aharon, de priester en zij zullen hem dienen” (3:6). De levi’iem kwamen in plaats van de bechoriem, de eerstgeborenen. Toen deze zondigden bij het gouden kalf werden ze afgekeurd als G’ds dienaren. De levieten, die geen afgoden hadden gediend, werden in hun plaats aangesteld.

Kohaniem en levieten hadden verschillende voorrechten. Zij mochten de Tempeldienst verrichten en kregen in ruil daarvoor heffingen en tienden van de Israëlieten. In de geschiedenis hebben de kohaniem en levieten het het best van allen gedaan.
De kohaniem begonnen met vier kohaniem – Aharon, Elazar, Itamar en Pinchas - op ongeveer 600.000 volwassen mannen. Dat is 1 op 150.000. Tegenwoordig is er geen groot minjan meer zonder koheen.
Kennelijk hebben zij het stevigst standgehouden in de geschiedenis. Hetzelfde geldt voor de levi’iem. Die begonnen met ongeveer 1 op 30. Tegenwoordig zijn er procentueel meer levi’iem.

Hoe zit het met hun voorrechten tegenwoordig bij het oproepen voor de Tora?

Als eerste wordt een koheen opgeroepen, daarna een levi en daarna een jisraëel (B.T. Gittien 59a). De reden van deze volgorde luidt: “vanwege de vrede”, om ruzie te voorkomen.

In de Talmoed Jeroesjalmi zegt Rabbi Sjimon bar Jochai dat deze volgorde volgens de Tora verplicht is omdat er geschreven staat (Dewariem 31:9) - bij de dieniem (voorschriften) omtrent de openbare voorlezing uit de Tora door de Koning op Soekot na afloop van een sjemieta-jaar (hakheel): “Toen Mosjé de Tora had opgeschreven gaf hij deze aan - eerst de Kohaniem – daarna - de zonen van Levi en pas daarna aan al de oudsten van Israël”. Rabbi Jehoesjoe’a ben Levi meent echter, dat de voorgeschreven volgorde bij het oproepen van Rabbijnse oorsprong is.

Maar wat gebeurt er als er geen koheen aanwezig is? “Als er geen koheen aanwezig is, dan is de bundel uiteengevallen”, zegt de Talmoed. Deze laatste uitdrukking wordt op drie manieren uitgelegd.

De eerste verklaring stelt, dat bij gebrek aan een koheen, geen levi kan worden opgeroepen. Vóór een jisraëel niet om het misverstand te voorkomen, dat men zou menen dat een levi volgens de Tora voorrang zou hebben; na een jisraëel niet, omdat hij toch meer kedoesja bezit dan een jisraëel en het niet zou passen een hogere kedoesja later op te roepen.

Een tweede uitleg wil, dat er dan geen voorgeschreven volgorde meer bestaat. Wie men als eerste wil oproepen is irrelevant. De levi heeft geen speciale kedoesja bij ontstentenis van een koheen. Zonder koheen is hij gelijk een gewone jisraëel. Men kan nu doen wat men wil en hem voor of na een jisraëel oproepen, evenals dit bij twee jisraëliem kan.

Een derde verklaring is van de hand van de Rosj uit Toledo (13e eeuw). De Rosj stelt, dat als een jisraëel een grotere geleerde is, de jisraëel voorgaat en daarna de levi opgeroepen wordt. Indien de levi een grotere geleerde is, gaat de levi voor. Indien levi en jisraëel gelijk zijn qua geleerdheid gaat de levi voor.

De sefardische Rabbi Joseef Karo paskent (beslist), dat indien er geen koheen aanwezig is in sjoel, een jisraëel in plaats van een koheen moet worden opgeroepen en dat na de jisraëel geen levi mag worden opgeroepen.

De Asjkenazische Rabbi Mosjé Isserles (16e eeuw) schrijft echter, dat een levi als eerste kan worden opgeroepen.

Als men een levi als eerste oproept moet men daarbij zeggen “bimkom koheen” (in plaats van een koheen) opdat men niet zal menen dat deze levi een koheen is.

©Dayan mr. drs. R. Evers 2013