| Is Hebreeuws een heilige taal? |
| Publicatiedatum: dinsdag 27 december 2022 |
Auteur: Opperrabbijn Evers | 543 keer gelezen |
|
|
| Halacha, Geschiedenis/Gebeurtenissen, Hebreeuws » |
|
|
 Afbeelding Moshe Chaim
Joseef sprak Hebreeuws. Farao niet. Toen Joseef aan de Farao werd voorgesteld, testte de Farao zijn talenkennis. Een Farao moest alle 70 talen kunnen spreken. Farao kende alle talen behalve Hebreeuws. Joseef merkte dit en Farao liet hem zweren het aan niemand te vertellen. De reden dat de Farao geen Hebreeuws sprak was omdat Hebreeuws een heilige taal was. De Farao leefde in toema, onreinheid, en had geen besef van kedoesja, heiligheid. Daarom zal ik nu met u bespreken wat er zo bijzonder is aan het Hebreeuws, de heilige taal.
Taalstand in het Westen
In het Europese getto verving de religie alles wat in een andere nationale gemeenschap de volksgenoten met elkaar verbindt. Met de Verlichting werd de eenheid van de Joodse groep aangetast. We kregen burgerrechten maar moesten onze nationale zelfstandigheid, autonomie en eigen rechtspraak opgeven. Eigenlijk was het opgaan in een grotere wereld een soort nationale zelfmoord.
Doel en middel
Is Hebreeuws voor een religieus mens anders dan voor een wetenschapper? Voor de Jood is het Hebreeuws slechts een middel – een heilig middel – om tot de essentie van het Jodendom te komen. Voor de taalwetenschapper is de bestudering van de heilige taal een doel op zich, waarin de diepe religieuze rijkdom van het Hebreeuws veelal niet aan bod komt.
Klassiek en modern Ivriet
Wat is het verschil tussen klassiek en modern Hebreeuws? Uit de verschillende perioden in de Joodse geschiedenis zijn verschillende varianten van het Hebreeuws tot ons gekomen, Tenach-Hebreeuws, Misjna-Hebreeuws, het Hebreeuws van de grote middeleeuwse dichters, zoals vastgelegd in de pijoetiem (liturgische feestgedichten) en het middeleeuwse Ivriet van de klassieke filosofen als de Koezari.
Verschillende uitspraken
Veel minder bekend is echter, dat het Hebreeuws ook zeer veel verschillende uitspraken kent. Een oude traditie vermeldt, dat ieder van de 12 stammen oorspronkelijk een eigen uitspraak had, een feit, waarvoor enig bewijs te vinden is in de historie van Tenach. Hebreeuws was een levende taal. Leven veronderstelt verandering. We onderscheiden tussen de Sefardische, de Asjkenazische uitspraak en de Jemenitische.
Westerse en Oosterse varianten
Binnen het Asjkenazisch bestaan weer verschillen tussen de Westerse en Oosterse varianten, verschillen die wij ook binnen de Sefardische uitspraak aantreffen. Neem het Hebreeuwse woord voor ‘wereld’: in het modern-Hebreeuws is dit OLAM. In het voor-oorlogse Frankfurt werd dit uitgesproken als OULOM. In Amsterdam werd en wordt dit uitgesproken als NGOULOM, omdat de Amsterdamse Joden – wellicht in navolging van de Sefardische opvatting – de letter ajin als ngajin uitspreken.
Maar in Polen werd dit zelfde woord als OILEM uitgesproken, omdat de o-klank als OI gold en de laatste lettergreep veel minder nadruk had dan in onze uitspraak. Binnen dit kader mag ook de Litouwse uitspraak niet onvermeld blijven: zij spreken de o-klank als é uit: ELEM.
Maar niet alleen de klinkers, ook de medeklinkers verschillen qua uitspraak. Zo zeggen de Portugese Joden aan het einde van de Sjabbat SABOEANG TOB (een goede week), terwijl men in Israël gewoon SJAWOE’A TOV zegt.
Alle uitspraken even geldig
Zijn alle uitspraken even traditioneel en geldig? Het Jodendom leeft bij gratie van zijn traditie en de vraag is, hoe deze verschillende uitspraken zijn ontstaan. De meest brandende vraag luidt: welke uitspraak is de juiste? Het verlossende woord in deze werd gesproken door Reb Mosjé Feinstein (20e eeuw, New York), een leidende halachist uit Amerika.
Rav Feinstein begint met de opmerking, dat het waarschijnlijk is, dat alle Joden, toen zij nog allen in Israël woonden ten tijde van de eerste Tempel (omstreeks 1000-500 v.d.g.j.), dezelfde uitspraak hadden. Nadat de Joden over alle landen van de wereld waren verspreid, ontstonden door verschillen in intonatie en tongval verschillen in uitspraak.
Iedere erkende uitspraak heet traditioneel
Zijn hoofdvraag luidt of de vele verschillende uitspraken, waarvan noodzakelijkerwijs slechts één de juiste is, alle nog onder het hoofdje `traditioneel’ kunnen vallen. En zijn antwoord op de vraag is al even opmerkelijk: “Iedere erkende en vaste uitspraak, die binnen een bepaalde groepering geaccepteerd is, heet traditioneel”.
Verstrekkende consequenties
Deze benadering heeft binnen het orthodoxe Jodendom verstrekkende consequenties. Het Jodendom leeft bij gratie van zijn traditie. Dit impliceert, dat iedere groepering blijft vasthouden aan zijn eigen traditionele uitspraak. Betekent dit nu ook, dat ik als Asjkenazische Jood mijn plicht om iedere Sjabbat de wekelijkse Tora-afdeling te horen voorlezen ook kan vervullen door naar een Sefardische voorlezer te luisteren? Uit de beslissing van Rav M. Feinstein moge blijken dat dit mogelijk is, indien de voorlezer een legitieme uitspraak volgt.
Relatieve voordelen van uitspraken
Zijn er dan toch niet betere en minder goede uitspraken? De vraag naar de meest juiste uitspraak speelde ook in vroeger eeuwen. Verschillende auteurs verklaren de Sefardische uitspraak superieur, omdat het Joodse wetboek Sjoelchan Aroech (53:12) ervoor waarschuwt, dat iemand, die geen verschil maakt tussen en alef en en ajin niet mag voorgaan in het gebed.
Voordelen van het Asjkenazisch
Niettemin wijst R. Awraham Löwenstamm, Rabbijn te Emden omstreeks 1800, er op, dat ook de Asjkenazische uitspraak zijn voordelen heeft, omdat het duidelijker onderscheidt tussen A- en O-klanken en tussen medeklinkers met een punt erin, die hard worden uitgesproken en die zonder punt, die zacht worden uitgesproken.
Moeilijk van uitspraak te switchen
Hij verzet zich dan ook tegen de aanname van de Sefardisch uitspraak in Asjkenazische gemeenten. Hij onderbouwt zijn betoog tevens met het argument, dat het voor iemand, die in het Asjkenazisch is opgevoed vrijwel onmogelijk is om de Sefardische uitspraak goed onder de knie te krijgen. Als Asjkenaziem de Sefardische uitspraak zouden overnemen zou het resultaat noch vis noch vlees zijn. Dit is zeker ongewenst.
Rabbi Nathan Adler
In de responsaliteratuur wordt nog gewezen op de attitude van Rabbi Nathan Adler (1741 – 1800) uit Frankfort, die beschouwd werd als één van der grootste halachisten uit zijn tijd. Rav Adler stapte op een goed moment van Asjkenazisch over op Sefardisch. Maar hij was de enige in Frankfort, die dit deed, terwijl alle andere groten uit die tijd de Asjkenazische uitspraak bleven volgen. Bovendien wijst één van de leerlingen van Rav N. Adler op het feit, dat Rav Adler gedurende 2 tot 3 jaar een Sefardische leraar in huis had, die hem de juiste uitspraak bijbracht.
©Opperrabbijn Evers 2022 |
|
|