Rechts: ketav ivrie
Links: ketav asjoerie

Maar niet alleen de klinkers, ook de medeklinkers verschillen qua uitspraak. Zo zeggen de Portugese Joden aan het einde van de Sjabbat SABOEANG TOB (een goede week), terwijl men in Israël gewoon SJAWOE’A TOV zegt.
Verschillen in uitspraak lijken voor de buitenstaander wellicht slechts interessant, voor de inner crowd hebben deze verschillen veel scherpere kanten, soms zelfs politieke implicaties. Ik herinner mij een merkwaardig spotprentje uit de dertiger jaren van de vorige eeuw, toen de strijd tussen de Zionisten en anti-Zionisten in Nederland hoog opliep. De Zionisten propageerden uiteraard de bekende modern Israëlische uitspraak, ook in het onderwijs, hetgeen op sterk verzet van het niet-Zionistische bevolkingsdeel stuitte. In de Vrijdagavond, een vooroorlogs Joods weekblad, verscheen toen een plaatje van een man, die in de Amstel zat te vissen en net beet had. In vervoering riep hij “BEET”, waarop een duidelijk orthodoxe voorbijganger hem toebeet: “Nee, BEIS”.

Alle uitspraken even geldig
Zijn alle uitspraken even traditioneel en geldig? Het Jodendom leeft bij gratie van zijn traditie en de vraag is, hoe deze verschillende uitspraken zijn ontstaan. De meest brandende vraag luidt: welke uitspraak is de juiste? Het verlossende woord in deze werd gesproken door Reb Mosjé Feinstein (20e eeuw, New York), een leidende halachist uit New York.
Rav Feinstein begint met de opmerking, dat het waarschijnlijk is, dat alle Joden, toen zij nog allen in Israël woonden ten tijde van de eerste Tempel (omstreeks 1000-500 v.d.g.j.), dezelfde uitspraak hadden. Nadat de Joden over alle landen van de wereld waren verspreid, ontstonden door verschillen in intonatie en tongval verschillen in uitspraak, wat een opmerkelijke en gedurfde uitspraak is voor een traditionele poseek (decisor, beslisser van de Joodse wet) als Rav M. Feinstein.
Zijn hoofdvraag luidt of de vele verschillende uitspraken, waarvan noodzakelijkerwijs slechts één de juiste is, allen nog onder het hoofdje `traditioneel’ kunnen vallen. En zijn antwoord op de vraag is al even opmerkelijk: “Iedere erkende en vaste uitspraak, die binnen een bepaalde groepering geaccepteerd is, heet traditioneel”.
Deze benadering heeft binnen het orthodoxe Jodendom verstrekkende consequenties. Het Jodendom leeft bij gratie van zijn traditie. Dit impliceert, dat iedere groepering blijft vasthouden aan zijn eigen traditionele uitspraak. Betekent dit nu ook, dat ik als Asjkenazische Jood mijn plicht om iedere Sjabbat de wekelijkse Tora-afdeling te horen voorlezen ook kan vervullen door naar een Sefardische voorlezer te luisteren? Uit de beslissing van Rav M. Feinstein moge blijken dat dit mogelijk is, indien de voorlezer een legitieme uitspraak volgt.

Relatieve voordelen van uitspraken
Zijn er dan toch niet betere en minder goede uitspraken? De vraag naar de meest juiste uitspraak speelde ook in vroeger eeuwen. Verschillende auteurs verklaren de Sefardische uitspraak superieur, omdat het Joodse wetboek Sjoelchan Aroech (53:12) ervoor waarschuwt, dat iemand, die geen verschil maakt tussen en alef en en ajin niet mag voorgaan in het gebed.
Niettemin wijst R. Awraham Löwenstamm, Rabbijn te Emden omstreeks 1800, er op, dat ook de Asjkenazische uitspraak zijn voordelen heeft, omdat het duidelijker onderscheidt tussen A- en O-klanken en tussen medeklinkers met een punt erin, die hard worden uitgesproken en die zonder punt, die zacht worden uitgesproken.
Hij verzet zich dan ook tegen de aanname van de Sefardisch uitspraak in Asjkenazische gemeenten. Hij onderbouwt zijn betoog tevens met het argument, dat het voor iemand, die in het Asjkenazisch is opgevoed vrijwel onmogelijk is om de Sefardische uitspraak goed onder de knie te krijgen. Als Asjkenaziem de Sefardische uitspraak zouden overnemen zou het resultaat noch vis noch vlees zijn. Dit is zeker ongewenst. Het verzet tegen het Sefardiet kreeg in het begin van de 19e eeuw een nog scherpere dimensie, toen de Reform-beweging een duidelijke voorkeur voor de Sefardische uitspraak aan de dag legde.

In de responsaliteratuur wordt nog gewezen op de attitude van Rabbi Nathan Adler (1741 – 1800) uit Frankfort, die beschouwd werd als één van der grootste halachisten uit zijn tijd. Rav Adler stapte op een goed moment van Asjkenazisch over op Sefardisch. Maar hij was de enige in Frankfort, die dit deed, terwijl alle andere groten uit die tijd de Asjkenazische uitspraak bleven volgen. Bovendien wijst één van de leerlingen van Rav N. Adler op het feit, dat Rav Adler gedurende 2 tot 3 jaar een Sefardische leraar in huis had, die hem de juiste uitspraak bijbracht.

Assimilatie van het Hebreeuws
Kenmerk van al het leven is verandering. Ook het Hebreeuws is geassimileerd en heeft een grote gedaanteverwisseling ondergaan. Zelfs de vraag naar de juiste uitspraak is ook in onze tijd nog steeds actueel. Wat is de status van de moderne Israëlische uitspraak? Zuiver traditioneel is deze zeker niet. Dat het geen Asjkenaziet is, moge duidelijk zijn. Maar Sefardisch is het ook niet. Je ziet een tweespalt tussen religieus Ivriet en spreektaal Ivriet. Sommige Joden in Israël spreken de gebedsteksten uit in het Asjkenazisch of Sefardisch, terwijl zij op straat gewoon Ivriet spreken.

Logische en informatieve taal
Hebreeuws is de meest logische en informatierijke taal. Het is de hoogste vorm van taal. Als ik in het Hebreeuws ‘viechoeneka’ zeg, dan heb ik daar in het Vlaams zes woorden voor nodig: ”En moge Hij u welgezind zijn.” Alleen daarom is het Hebreeuws al bijzonder.

Ketav ivrie en ketav asjoerie
Er bestaan twee Hebreeuwse schrijfwijzen: het ketav ivrie en het ketav asjoeri, het Assyrische kwadraatschrift, waarmee onze Sifree Tora worden geschreven. Als het waar is dat de Tien Geboden op de Stenen Tafelen geschreven waren in een ander schrift dan wij nu kennen, zou dit betekenen, dat het officiële Tora-schrift, dat wij nu hebben, van vreemde oorsprong is. Dit is vrijwel onmogelijk om zeer veel uiteenlopende redenen. Hoogstwaarschijnlijk heeft ketav asjoeri altijd bestaan maar werd het uitsluitend of hoofdzakelijk voor heilige doelen gebruikt. Ketav ivri werd voor profane doeleinden gebruikt, zoals voor opschriften op munten. Bij opgravingen wordt dus altijd ketav ivrie gevonden. Maar dat betekent niet, dat ketav asjoeri niet van oorsprong G’ddelijk schrift was. Het kan zijn, dat het ketav asjoeri gedurende een bepaalde periode vergeten was en later opnieuw uitgevonden werd door Ezra, de sofeer (schrijver).

©Dayan mr. drs. R. Evers 2011