Het was een tijd van verschrikkelijke tragedies. Nevuchadnetzar, de koning van Babylonië, had de eerste Beet Hamiqdasj, Heilige Tempel, vernietigd. De meest pientere en meest vooraanstaande onder Bnej Jisrael werden verbannen naar Bavel. Echter, een klein overblijfsel van de Joden mochten in Eretz Jisraël blijven. Ze zouden worden geleid door Gedaljah ben Achikam, een geleerde én profeet [Jirmijahoe/Jer. 40:12].

Door een verkeerde interpretatie van het Halachische concept over lasjon hara [zie pasoek Wajjikra/Lev. 19:16] - laster - maakte Gedaljah een verkeerde beslissing waardoor hijzelf en duizenden mannen werden vermoord [Jirmijahoe 41:2]. Ohr Hachaim legt uit dat Gedaljah werd gewaarschuwd door Jochanan ben Kare'ach dat er een complot tegen hem beraamd werd om hem door Jisjmael ben Nesanijah te laten vermoorden [Jirmijahoe/Jer. 40:14-15]. Alleen door de eerste gedeelte van de pasoek Lo' tekech rachiel b'amejcha... Je zal niet als een achterklapper heen en weer gaan onder jouw volk... heeft hij deze sjmoes in de wind geslagen [“welo'-he'emieb lahem gedaljahoe ben-'achieqam... maar Gedaljah, de zoon van Achikam geloofde hen niet...”]. Hij vergat de opvolgende woorden lo' ta'amod 'al-dam re'echa 'anie Hasjem... jij zal niet werkloos het bloed van je naaste toezien: Ik ben Hasjem...".

Dus Gedaljah zei tegen Jochanan: “'al-ta'seh 'et-hadavar hazeh kie-sjeqer 'attah dover 'el-jisma'e'l... doe dit niet, want je spreekt leugens over Jisjmael...” [Jirmijahoe/Jer. 40:14-16], wat hem het eigen leven en van duizenden anderen heeft gekost [Jirmijahoe/Jer. 41:1-3]. De laatste hoop van de mensen in Erets Jisrael die achter waren gebleven, was de grond in geslagen.

Messilat Jesjariem [hoofdstuk twintig] gebruikt dit incident als een voorbeeld wat er kan gebeuren wanneer iemand niet de mogelijke uitkomst van zijn acties ter overweging neemt. Er wordt uitgelegd dat soms in de 1e instantie de uitkomst positief lijkt, maar in werkelijkheid blijkt het een negatieve daad. Hierin zit volgens de RaMCHaL, de schrijver van Mesillat Jesjariem, de fout van Gedaljah en waarom de Gemorah [Niddah 61a] de afslachting zodanig acht alsof Gedaljah zelf zijn volk had gedood [Jirmijahoe/Jer. 41:9]! Hoewel het verboden is roddel te geloven, leert de Gemara dat je wel waakzaam moet zijn. Wanneer Gedaljah voorzichtig geweest zou zijn was hij niet vermoord en zag de Joodse geschiedenis – in positieve zin – er heel anders uit.

R'Schwab leert dat hier een wonderlijke les in deze gebeurtenis zit. Omdat Gedaljah niet bekent was met een enkele halacha [waarmee we dit artikel hebben geopend], hij en duizenden anderen werden gedood. Daarom moet iedereen van doordrongen zijn hoe belangrijk het is om de regels van sjmirat halasjon – gepaste spraak – en lasjon hara – roddel op waarheid berust – goed moeten kennen [zie hiervoor ons dossier die regelmatig wordt aangevuld].

Op deze dag vasten wij om deze bovengenoemde tragedie, die bovenop de vernietiging van de Beet Hamiqdasj en de ballingschap naar Bavel kwam, te gedenken. Maar ook omdat er sprake is van de dood van een tsaddiek. Rosh Hashana 18b leert dat de dood van een tsaddiek, zoals Gadaljah ben Achikam, te vergelijken is met de vernietiging van de Heilige Tempel. R'Avogdor Miller legt in Torah Nation #8 uit dat er vele jaren nodig zijn om een Heiligdom te bouwen en het effect dat dit Heiligdom voor de wereld heeft is immense, “maar nog meer moeite moet er ingestoken worden in de ontwikkeling van een werkelijke tsaddiek” en zijn dood is [daarom] zelfs een groter verlies van het verbranden van het Heiligdom.

Als dit het geval is, waarom vasten we dan niet voor iedere tsaddiek? De Maharsha legt uit dat dit onmogelijk is, omdat we dan iedere dag van het jaar moeten vasten! Hij legt uit dat bij name de dood van Gedaljah ben Achikam extra tragisch was. Dit om 2 redenen. Jisjmael ben Nesanijah was zijn moordenaar en hij voerde de moord uit in de Tien Ontzagwekkende Dagen. Dit in plaats dat hij zelf berouw had en toonde om zijn plan. Ten 2e Deze leidden deze gebeurtenis uiteindelijk tot het resultaat dat het overblijfsel van de Joden in Israël het woord Hasjem's trotseren en naar Egypte wilden trekken [Jirmijahoe/Jeremia 42-43]. Tsom Gedaljah was in feite de genadeslag in de vernietiging van de Eerste Beet Hamiqdasj, een resultaat uit Hasjem's woede voor ons volk en deze afreageerde op stenen en gelukkig niet fysiek op onze voorouders. Daarom is het 1e dag na Rosj Hasjana, wanneer wij juist zoet eten nuttigen, vasten.

Ondertussen hebben we vandaag de dag nog steeds niet geleerd van het voorbeeld van Gedaljah ben Achikam. Tot op de dag van vandaag zijn er veel goed bedoelende mensen die het begrip lasjon hara verkeerd toepassen, en wel zo op een manier die kan leiden dat Klal Jisrael verder en verder afdwalen. Nogmaals, hoewel we niet op roddel mogen afgaan, moeten we ons wel realiseren dat er momenten zijn dat er bij ons alarmbellen moeten afgaan. We mogen niet overdrijven, maar we moeten wel op onze hoede zijn.
Er zijn momenten dat het dus een zonde is wanneer men de lasjon hara negeert. Het negeren van informatie waarin je levensonderhoud of je leven in gevaar lijkt te komen, kan zo'n ernstige zonde zijn, dat degene die de lasjon hara volledig negeert en niet voorzichtigheid tracht, als de werkelijke dader wordt beschouwd. Of het nu om diefstal, het molesteren of zelfs moord gaat.

Daarbij is er het gevaar dat zelfs de grootste geleerden het dwalen in de fijne lijn tussen het beschermen van Klal Jisrael en het schenden van lasjon hara niet kunnen voorkomen. Er bestaan namelijk momenten die van cruciaal belang en noodzakelijk zijn dat informatie wel degelijk versterkt moet worden om potentiële schade aan anderen af te wenden. Tegelijkertijd zijn er situaties dat het verboden is om informatie te geloven, ook al kan de situatie zo lijken dat je jezelf zou moeten beschermen. Ook zijn er situaties waarop de informatie niet verspreid mag worden. Inhoud maakt niet uit, maar de beslissing moet dan gemaakt worden in overleg met een chacham, een geleerde, wiens doel is om ook de behoeften van anderen te beschermen.

Deze dag – Tsom Gedaljah – is door de Chazal – geleerden – ingesteld om van deze tragische fout van het negeren van waarschuwingen en 'shooting the massenger' te leren. De fouten van het negeren van waarschuwingen werd immers door niemand minder dan de Gadol Hador en navi – profeet – Gedaljah ben Achikam gemaakt. Dit is zeker een grote les voor ons allemaal om hier van te leren. Nogmaals, de Chazal geeft Gadaljah de schuld voor deze tragedie. Hij had naar de waarschuwingen van Jochanan ben Kare'ach over Isjmaël ben Nesanjah moeten luisteren. We moeten nogmaals erop toezien dat we van deze belangrijke les leren en de regels van lasjon hara onder de knie proberen te kregen, de bittere ernst van lasjon hara leren in te zien, maar deze ook leren toe te passen!

Wend je dus altijd tot een rabbijn.

Er bestaat een mening dat Gedaljah op de 1e dag van Tisjri - tijdens Rosj Hasjana - is vermoord. Daardoor zou het vasten zijn uitgesteld tot na Rosj Hasjana, omdat het vasten tijdens een feest is verboden.

Bronnen: Limud Yomi The Festivals and Days of Awe deel 1 en The Lessons Of 'Tzom Gedaliah' And The Misused 'Lashon HaRah' Phrase van Rabbi Yair Hoffman [bron].

©Jodendom-online 2014