Deze Bijbelse geschiedenis is in zijn historische vorm bij nagenoeg ieder bekend. Wij hebben daarover ge-hert – gehoord. Maar hebben we het ook opgepakt, is het bij ieder van ons binnengekomen? Voelen wij wat daar gebeurd is en hoe ik de Tien Plagen in mijn eigen leven kan en moet laten binnendringen, implementeren?

De eerste van de Tien Plagen was: Het koude water van de Nijl verandert in warm bloed. 

Om de verderfelijke Egyptische cultuur te verlaten, de cultuur die onder zware invloed stond van de Nijl, de economische slagader van Egypte, de afgod, moet het koude water getransformeerd worden tot warm bloed. Koudheid veranderen in warmbloedigheid is voorwaarde nummer één om de verdorven en immorele maatschappij te verlaten of nog beter: te veranderen. Als ik deze gedachte uitsluitend op het verleden betrek, is het lezen van de Thora totaal zinloos geworden. De Thora wordt dan verlaagd tot een boeiend verhalenboek of tot een interessant en oud geschiedenisboek!

Het enige doel van de vertelling van de geschiedenis van het koude water dat in warm bloed verandert, is om die verandering in de mens teweeg te brengen. Onze laksheid, koudheid en onverschilligheid vormen de grootste bedreiging in ons huidige bestaan.

Een klein kerkgenootschap, de Syrisch Orthodoxe Kerk, ging de straat op om met een protestmars aandacht te vragen voor de moord op hun geloofsgenoten in Syrië. Geweldig! Maar waar waren de grote kerkgenootschappen als PKN en RK? 

Het koude water van de Nijl verandert in warm bloed! Neen dus! Wij blijven koud als kikkers en beperken ons vooral tot het volgen van het nieuws om er vervolgens niets mee te doen. Geschiedenis aanhoren en ervan genieten is een verkwisting van tijd en van energie. 

Een soortgelijke gedachte komen wij tegen bij de Bijbelse Amalek, bij het Fascisme van de vorige generatie en bij de ISIS van vandaag en hopelijk niet van morgen: 
Amalek was het volk dat de Joden na de Uittocht uit Egypte, voordat de Joden Israel zouden binnentrekken, op slinkse wijze aanviel. Er was rationeel bezien geen reden voor deze aanval. Amalek had geen enkele aanleiding om zich bedreigd te voelen door het Joodse volk. Hun motivering was louter en alleen: ze waren tegen Joden, antisemitisme!

Wat lezen wij hierover in de Thora?

Denk er steeds aan wat Amalek u heeft aangedaan toen u op weg was nadat u uit Egypte was getrokken. Hoe hij u onderweg onverwachts overviel…….u moet de herinnering aan Amalek onder de hemel wegvegen. Vergeet dat niet! (dewarim 25:17-19).

Wat staat hier in de Thora? Moeten wij de herinnering aan Amalek nu wel of niet uitbannen? Er staat duidelijk van wel, maar ondertussen, doordat het vastgelegd is in de Thora en doordat wij dit in onze gebeden ook dagelijks herhalen, vergeten wij het juist niet! Terroristische organisaties ontlenen hun kracht onder andere aan de publiciteit die de media hen geven. Hoe meer zij in het nieuws komen, des te meer angst creëren ze en des te meer onrust ontstaat er in de samenleving. Zij hunkeren naar aandacht! In het woord onverwachts overviel  ligt in het Hebreeuws het woord koudheid besloten. Met ander woorden: Amalek staat symbool voor koudheid. 

Maar er ligt nog een gevaar op de loer. De ontkenning! Alles positief bekijken, doen of er niets aan de hand is. Alles moet gaan zoals het gaat, dat klopt ook. Uiteindelijk komt alles van Boven en is alles in essentie goed. Ook dat is waar. En toch hebben wij de Joodswettelijke plicht om bij ziekte naar de dokter te gaan, om het land Israël te verdedigen als het wordt aangevallen en om ook in Europa de ogen niet te sluiten voor opkomende bedreigingen.

En dat staat hier in de Thora: wij moeten alles in het werk stellen om de herinnering aan Amalek weg te vegen. Maar wanneer is dat mogelijk? Als de Eeuwige uw G’d, u in de toekomst in het land dat de Eeuwige, uw G’d, u als erfelijk bezit zal geven, rust zal hebben geschonken van al uw vijanden rondom, dan moet u de herinnering aan Amalek onder de hemel wegvegen. Maar zolang dat nog niet het geval is, moeten wij oppassen met laksheid en naïeve positieve benaderingen. Amalek is geen fictief gebeuren, geen spannend verhaal en zelfs geen kracht die in essentie gebagatelliseerd mag worden omdat het zo goed is om alles positief te benaderen. 

Herdenken is een continuing story, is een must, maar wel op voorwaarde dat het een vertaling krijgt naar het nu. Dat het onze ogen doet openen voor de soms keiharde realiteit van het leven. Herdenken is opvoeden, allereerst onszelf. Herdenken is een educatief project dat van vitaal belang is, voor vandaag en dus ook voor morgen.

Maar herdenken van de Holocaust heeft ook een heel persoonlijk aspect. Op zijn minst een klein plaatsje geven aan allen en aan ieder persoonlijk, die uit ons midden werden weggerukt. In plaats van een grafzerk in hun woonplaats waar ze zo graag normaal hadden willen overlijden, toch nog iets van hen dat blijft. 
Ook moeten wij die minuut stilte in acht blijven nemen. Ik heb nog een beetje een beeld van de moord op mijn familie via eerstehands overlevering. Ik heb de onderduikplaatsen van mijn moeder nog mogen aanschouwen en in het Sinai Centrum de vertellingen uit de gaskamers en experimentenbarakken gehoord en bijna meebeleefd.

En daarom wil ik blijven herdenken, niet vanwege opvoeding of educatie, maar enkel en alleen uit respect voor mijn familieleden die werden weggevoerd, vernederd, vermoord. Die paar minuten per jaar, die vermelding van hun namen op een mooi en waardig monument. Lefman Hartog Elkus, een keer per jaar hoor ik zijn naam noemen en denk ik even aan hem, de broer van mijn oma, omdat niemand anders meer aan hem kan denken……

Dat moet kunnen blijven, voor hem en voor mij, zolang mogelijk. Maar ik besef en de realiteit gebiedt mij te aanvaarden, dat tijd doet vervagen……

Geachte aanwezigen, 

Ik heb in dubio gestaan of ik wel hier in de Uilenburger Synagoge aanwezig wil zijn, na het toegestane en ernstige misbruik van deze heilige plaats op de herdenkingsavond van de Kristalnacht. Hier hebben immers de vervolgde en vermoorde Joden hun gebeden uitgesproken. Deze synagoge houdt de herinnering aan hen in leven. 

Maar tegelijkertijd schudt deze synagoge ons juist nú wakker, na de recente zogenaamde kristalnacht herdenking, en schreeuwt uit: de geschiedenis is niet alleen historie, maar helaas weer akelig actueel. 

De herinnering én de waarschuwing zullen voortdurend moeten blijven, continu herhaald, tot de dag, dat vijandschap niet meer bestaat. Want dan moet u de herinnering aan Amalek onder de hemel wegvegen. Maar zolang er nog vijandschap bestaat en actief haat wordt gekweekt in giftige geschiedenisboekjes, tegen christenen, tegen moslims die anders denken, tegen Joden en tegen Israël, zolang zullen wij moeten herdenken om alert te blijven en ons niet te laten overmeesteren door koudheid of door naïef positief denken. 

En tegelijkertijd bidden, hand in hand, vanuit het diepst van ons wezen, voor echte vrede en alomvattende sjalom, voor alle bewoners van Uw aarde.

©Opperrabbijn Jacobs 2016