Is Chanoeka het feest van de Vrijheid van G’dsdienst, zoals ik zo vaak hoor beweren? Het antwoord is een aarzelend ja en een duidelijk nee. Natuurlijk besef ik dat ik scoor als ik luidkeels en publiekelijk uitroep dat de Menora tolerantie verkondigt, vrijheid van G’dsdienst en, nog beter: vrijheid van meningsuiting.

Maar deze verkondiging zou deels tegen de essentie van Chanoeka indruisen. Het klopt dat de Hellenistische heerschappij het niet toeliet dat de Joden op hun eigen Joodse manier wilden leven. Het is juist dat het kleine groepje Maccabeeërs de strijd aanbond met de Griekse overheersing en keihard weigerde om mee te doen met de Hellenistische manier van leven, die alles liet draaien om het welzijn van het lichamelijke. En het is waar dat wij op Chanoeka vieren dat de Joden hun vrijheid van G’dsdienst heroverden.

Maar het is pertinent onjuist om de vrijheid van G’dsdienst, die de Maccabeeërs wisten te verwerven, te verbreden tot een alomvattende en mondiale vrijheid van denken. Vrijheid kent zijn beperkingen en zijn grenzen, gelijk ook democratie zijn beperkingen moet hebben. Als democratie misbruikt gaat worden om andersdenkenden te elimineren.....als vrijheid betekent dat respect voor de medemens niet meer van kracht is…..als er een zienswijze ontstaat die de mens tot G’d wil verheffen en hem het recht geeft te oordelen over leven en dood…...dan is dat niet de vrijheid waarvoor de Maccabeeërs streden.

De vrijheid van G’dsdienst kent grenzen en juist daarom is het een echte vrijheid. Maar als we naar de Menora kijken zien we niet alleen de geschiedenis van toen met vertaalslagen naar de huidige samenleving. Het is geen fakkel die brandt in de Menora, maar het zijn kleine zuivere en kwetsbare vlammetjes. Vlammetjes die, naast de grote geschiedenis, ook de individuele mens met zijn emoties demonstreren. Een jongen van 24 jaar, terwijl hij uit het raam van de trein kijkt, roept luidkeels: Pa, kijk, de bomen verliezen van ons, want wij gaan veel sneller! De vader kijkt naar zijn zoon vol zichtbare vreugde en met een innige glimlach.

Een jong stelletje, dat in dezelfde coupe van de trein zit, kijkt verbaasd naar de reactie van de vader. Zij begrijpen niet dat de vader de infantiele opmerking met een glimlach afdoet, maar komen tot de trieste conclusie dat de volwassen ogende zoon lijdt aan een ernstige psychische stoornis. Een tijdje later brult de zoon geëmotioneerd: Papa, de wolken in de lucht gaan net zo snel als onze trein!

Het stelletje kan nu zijn mond niet meer houden en zegt tegen de vader: mijnheer, we willen ons niet bemoeien met uw zoon en met zijn gezondheid, maar het zou verstandig zijn om met hem naar een goede dokter te gaan, bij voorkeur naar een psychiater.

Oprechte dank voor jullie advies, reageert de vader, maar mijn zoon komt net terug van een verblijf van enige weken in het ziekenhuis en heeft een ingewikkelde behandeling ondergaan. Niet van een psychiater, maar van een neuroloog. In jullie optiek vertoont mijn zoon een afwijkend en gestoord gedrag. Maar jullie moeten weten dat mijn zoon vanaf zijn geboorte blind was. Vandaag is de eerste dag in zijn leven dat hij kan zien! Voor mij is het een onbeschrijfelijk wonder!

Het jonge stelletje schoot vol tranen, was volkomen verbouwereerd en tegelijkertijd vol schaamte over hun foutieve en kwetsende opmerking.

Ieder mens heeft in zich een vlammetje. En ieder vlammetje is uniek. Ieder vlammetje heeft ook een eigen geschiedenis. De Menora plaatsen wij voor het raam, als het buiten donker is. Wij zien dan meestal alleen het vlammetje, maar de olie en zelfs het lontje onttrekken zich aan ons gezichtsveld. Waarvandaan het mooie warme lichtje komt, weten wij niet precies en dus kunnen en mogen wij er ook niet over oordelen. Maar tegelijkertijd, zo luidt de Joodse wet, als het vlammetje het resultaat is van een brandstof met een onfrisse geur, dan mogen wij hiermee de Menora niet aansteken. Als de uitstraling van de medemens, zelfs als hij licht verspreidt, afkomstig is van een stinkende bron, dan kan de Menora hiermee niet worden aangestoken. Maar als de bron zuiver is, ook als wij het lontje en de brandstof niet kunnen zien, de geschiedenis is ons onbekend, dan moeten wij ervoor waken om te (ver)oordelen. Dit leert ons het licht van de Menora, ook in 5777!

©Opperrabbijn Jacobs 2016