Nummer vier schijnt een buitengewone plaats in de Pesach Seider te spelen. Wij hebben vier vragen, vier zonen, vier verzen en natuurlijk een van de belangrijke kenmerken is de drinken van vier bekers van wijn. De Misjnah is heel specifiek over die vier bekers, en eist van de gemeenschap dat ook de arme over de vier beker wijn  de gemeenschap om te zien naar het dat zelfs het arme vier beker wijn beschikken (Pesachiem 10:1).
Aangezien de Tora niets over het wijnritueel van Pesach spreekt, komen wij tot de vraag welke oorsprong en betekenis dit gebruik heeft. Waarom wijn? Waarom vier bekers?

Allereerst verschijnt de wijn in de Tora altijd in een rituele context. Denk aan plengoffers op het altaar (Sjmot/Ex. 29:40) en werd als een speciale drank beschouwd dat een mensenhart verheugt. Wanneer wij Tehilliem/Ps. 104:15, lezen wij en wijn maakt het hart van een man blij... Deze tempelrite werd in de synagoge en in huis overgenomen met rituelen zoals Havdala en na Grote Maaltijden. Choeppa's en de Brit Milah-rituelen worden ook met wijn ondersteunt. Daarom is het niet meer dan normaal dat een feest áls Pesach - of ieder ander jom tovmaaltijd - met wijn wordt begonnen en beëindigd. Het is dan ook gebruikelijk zijn nog een beker wijn met deze maaltijd te gebruiken, nochtans heeft de wijn tijdens Seder zijn oorsprong dat wijn ieder feestmaal speciaal maakt door de familie  te verheugen (Tosefta Pesachiem 10:4). Tijdens Seder wordt de derde beker wijn geassocieerd met de Maggid, het vertellen van het Pesach verhaal. De vierde beker wordt gedronken tijdens het reciteren van de Hallel. Dit is een unieke en speciale toevoeging aan de Seder.
Verschillende verklaringen van de Gaoniem en de latere rabbijnen geven de betekenis aan de vierde beker wijn. Een aantal verklaringen luiden:

•·         De vier uitingen van Verlossing
•·         De vier rijken die Israël onderdrukten
•·         De vier bekers van straf over deze rijken
•·         De vier bekers in verband met de para'o
•·         De vier bekers van woede
•·         De vier bekers van bevrijding
•·         De vier besluiten van para'o tégen Israel en
•·         De vier ballingschappen

De populairste en de meest aangenomen uitleg van de vier bekers zijn de vier beloften van redding die Hasjem uitsprak:

1. Ik zal jullie wegvoeren van de Egyptische dwangarbeid. Dit is een verlossing van fysieke arbeid: VeHotzeti
2. Ik zal jullie redden uit de slavernij. Alle sporen van de status van dienstbare slaven worden weggenomen: Ve'Hitzalti
3. Ik zal jullie verlossen met uitgestrekte arm. Dat betreft de daadwerkelijk verwijdering van de Joden uit Egypte: Ve'Ga'alti
4. Ik zal jullie voor Mij nemen als een volk. Dit wijst op een geestelijke verheffing van de Joden tot G-ds eigen uitverkozen volk: Ve'Lakachti

(Sjmot/Ex. 6:6-7)

Op het moment dat deze vier beloften werden geaccepteerd als de betekenis van de vier bekers wijn, de vraag rijst naar boven over het feit dat er een vijfde uiting van verlossing is in vers 8: En Ik zal jullie naar het land brengen die Ik  gezworen heb aan Avraham, Jitschak en Ja'aqov te geven: Ve'Heveiti. Ook Rabbi Tarphon leert: ‘Bij de vijfde beker wordt Hillel geëindigd en men zegt de Grote Hillel (Tehilliem/Ps. 136)".  Dit is in de Talmoed Jeroesjalmi Pesachiem 10:1 en in de manuscript van Pesachiem 118a gevonden. Dit is waarschijnlijk ook de oorsprong van de beker voor Elijahoe. Aangezien wij over eens zijn dat we niet van de vijfde beker zullen drinken, wordt deze opzij gezet totdat Elijahoe zou komen om alle Halachische vragen en besluiten over kwesties te maken.

Het kan zijn de meerderheid van de geleerden bezwaar maakten omdat die belofte - na de galoet van 70 vdgj - moeilijk als vervuld te zien. Vandaar dat de vers in de Haggadah Hij bracht ons naar deze plaats en gaf ons dit land (Dewariem/Deut. 26:9) afwezig is. Zowel Rav Amram Gaon en RaMBaM zien de vijfde beker als een optie, maar niet verplicht.
Rabbi Menachem Kasher verdedigt in zijn editie van de Haggadah het drinken van de vijfde beker. De beker van Elijahoe. De beker van Elijahoe kan langs alle deelnemers als vijfde beker passeren. Rabbi Kasher gelooft dat wij bevoorrecht zijn in een tijd te leven waar juist de vijfde uiting van verlossing is uitgekomen doordat de Joden terugkeerden naar hun eigen land, dat uitmondde tot de oprichting van Medinat Jisrael in 1948. Daarom is het zeer correct die vijfde beker te drinken om deze werkelijkheid te erkennen en onze dankbaarheid te getuigen en aan Hasjem deze dankbaarheid tot uitdrukking te brengen.

Het overwegen van het feit dat een zo'n grote verklaarder als Rabbijn Tarphon de vijfde kop bepleitte en dat dergelijke autoriteiten zoals RaMBaM en Rav Amram Gaon dit toelieten, zou het nalaten van de vijfde beker een teken van ondankbaarheid kunnen naar de gedeeltelijke verlossing van Medinat Jisrael - dat in onze tijd heeft plaatsgevonden - naar Hasjems adres lijken.

Hoeveel bekers moeten wij tijdens Seder als blijk van dankbaarheid drinken? Ik geloof dat het antwoord VIJF is.

©Rabbi prof. Efraim Sprecher 2008