Jom Kippoer bij de Kotel

In de algemene waarneming, is Jom Kippoer de ultieme "niet doen, mag niet" ervaring. Niet eten. Niet drinken. Geen echtelijke relatie hebben. Je mag je gezicht niet eens wassen. Voor de meeste mensen is Jom Kippoer een beproeving waar we doorheen moeten. Een oefening in zelfverloochening die nog meer beperkingen oplegt dan Shabbat. De lange dienst in de synagoge en het herhaaldelijke benadrukken van schuld en zonde maken Jom Kippoer tot een dag van ontzag en bezorgdheid, wanhoop en angst. Het heeft zeker niets weg van een feestdag.

Echter, enkele regels van Jom Kippoer lijken tegenstrijdig met het sombere karakter van deze dag: we beginnen met het vasten, nadat we een feestmaal gegeten hebben, waarbij we onze mooiste kleren dragen. We reciteren de "Shehachianu" zegening, waarin we G-d bedanken omdat we dit unieke punt in het jaar hebben mogen bereiken. We dragen een ‘kittel', een kledingsstuk dat zuiverheid en onschuld symboliseert, in plaats van schuld en straf.
De laatste Mishna in Taanis zegt, "er is geen vreugdevollere dag voor Israel, dan Jom Kippoer". Hoe moeten we zo'n duidelijke tegenstrijdigheid nou interpreteren?

Verder nog heeft Jom Kippoer, net als alle andere feesten, de kracht om perioden van rouw af te sluiten of te beëindigen. In de woorden van de Talmoed: "de vreugde van de natie, zet de rouw van het individu aan de kant".
Hoe leggen we Vayikra/Lev. 23:32 "Jom Kippoer, jij zult hun zielen "Ve'initem" pijnigen/laten lijden" uit? Hoe verzoenen we deze twee dimensies van Jom Kippoer? Om deze vraag te beantwoorden moeten we eerst beter kijken naar het woord "Ve'initem", dat doorgaans is vertaald met "you shall afflict" - "jij zult lijden".

Het woord heeft nog een andere betekenis, zoals we bij de Mitzvah vinden, die opdraagt alle eerst geoogste fruit naar de Tempel te brengen. Devorim/Deut. 26:5 "en jullie zullen antwoorden en Veanita zingen voor G-d, wanneer jullie het eerste fruit naar de Tempel brengen". Daarom, hoeft in de context van Jom Kippoer de zin "Ve'initem et nafshotaichem" niet alleen maar vertaald te worden met "jullie zullen jullie zielen laten lijden".
Enerzijds kan men niet het feit verbergen dat Jom Kippoer er over gaat dat men diep in de eigen ziel kijkt. Daardoor worden zwakheden en tekortkomingen blootgelegd, zeker een reden om te huilen van angst om schuldig te worden bevonden op de Dag des Oordeels. Maar Jom Kippoer is ook de dag van verzoening, wanneer alle oprechte Ba'alei teshuvah gegarandeerd vergeving van G-d krijgen. Het is dit zeer geruststellende element van Jom Kippoer dat ons in gelegenheid stelt om ons te verheugen tijdens dit feest van vergeving.

Het werkwoord "Ve'itinem", toevoegend aan de betekenis dat je je ziel zult laten lijden, kan ook worden vertaald met de zin: "je zult je ziel toestaan te zingen". Je zult je ziel verlossen van alle lichamelijke behoeften en verlangens en een periode van 25 uur toewijden aan je ziel en aan G-d. Binnen de geruststellende omhelzing van de G-d van liefde en vergeving op Jom Kippoer, worden onze lichamelijke behoeften onbelangrijk wanneer onze ziel het lichaam overneemt en tot G-d zingt.

Jom Kippoer is een grote en unieke gelegenheid voor iedere Jood om een nieuwe start in het leven te maken, een tweede kans te krijgen. Dat is waarom de Talmoed ons in Taanis vertelt dat G-d ons de tweede tabletten op Jom Kippoer gaf. Het symboliseert dat G-d ons altijd een tweede kans biedt om betere mensen te worden.
Het Jodendom is een optimistische, vergevende religie die verandering toestaat en de mogelijkheid voor een persoon geeft om vernieuwde relaties aan te gaan met anderen en met G-d. Dat is waarom G-d de tweede set Tabletten gaf op Jom Kippoer. Het was zijn manier om te tonen dat zelfs de meest moeizame relatie vernieuwd kan worden, als beide partijen er maar genoeg om geven om het weer goed te maken.

De gebeden van Jom Kippoer reflecteren dit perspectief, noemen Jom Kippoer een speciale, unieke dag. Meer dan tien keer herhalen we dat deze dag dient om boete te doen voor onze zonden, om ons te zuiveren en ons heilige karakter te herstellen, want op Jom Kippoer wordt onze band met de Schepper hernieuwd door berouw te tonen en vergeving te vragen. De cruciale boodschap van de dag is niet alleen dat de kans op een schone lei bestaat, maar het gaat er ook om hoe we deze kans verwezenlijken. We doen dit door op onze ziel te concentreren. Het hele jaar rond is er spanning en conflict tussen lichaam en ziel. Tussen het fysieke, materiele behoeften, verlangens van een persoon, en zijn spirituele ziel.

In bijna alle gevechten tussen de krachten van het spirituele en het fysieke, wint het fysieke verlangen. We dompelen ons in onze fysieke verlangens, doen dat wat goed voelt en dat wat ons genot brengt. Op Jom Kippoer, behoort de dag toe aan onze ziel, want onze fysieke activiteiten worden geminimaliseerd, zo niet totaal geëlimineerd.
De ziel, bevrijd van zijn fysieke gebondenheid kan nu opwaarts gaan, naar hogere levels van Kedusha gaan, waar hij zijn diepste gevoelens en emoties kan uitdrukken.

Op Jom Kippoer, worden we als engelen, die noch slapen, noch eten, noch echtelijke relaties hebben. Op deze manier kunnen we ons zelf een dag per jaar toewijden aan het zingen van lofliederen aan G-d, in het wit gekleed en vol vertrouwen dat onze werkelijke natuur, de G-ddelijke ziel, vervuld wordt. Zulke hoge stijging van de geest is intens en vreugdevol om te beleven. Het geluid van het blazen op de shofar aan het einde van Yom Kippoer is direct gelinkt aan het geluid van de shofar die ooit iedere halve eeuw klonk in het jubeljaar. Zoals die dramatische shofarstoten vrijheid betekenden van schulden en een einde aan de fysieke slavernij, zo symboliseert onze eigen shofar de mogelijkheid van een Jood om boven zijn fysieke verlangens uit te stijgen, zijn ziel te bevrijden en hem te laten opgaan naar hoogten die slechts zelden door mensen bereikt kunnen worden.

© Rabbi prof. Efraim Sprecher 2009