Visioenen
Daarnaast blijkt vasten een middel te zijn om visioenen te krijgen en in contact te komen met de spirituele wereld. Zo vertelt Mosje dat hij een periode van 40 dagen op de berg Sinai doorbrengt zonder brood of water. Aan het einde van deze 40 dagen geeft G’d hem de Stenen Tafelen, door G’d zelf beschreven met de Tien Geboden. Ook de profeet Elia brengt 40 dagen door zonder eten of drinken, lopend naar de berg Choreb. Terwijl hij in een grot slaapt openbaart G’d zich aan hem. Dat men ook in contact kon komen met andere spirituele wezens blijkt uit het verhaal van Saul en de heks van Endor. Saul is onzeker over de afloop van een oorlog met de Filistijnen en nadat hij eerst andere middelen probeerde, wendt hij zich tot de heks in Endor. Zij moet de dode profeet Samuel voor hem oproepen en over de toekomst ondervragen. Uit het verhaal blijkt dat de koning de hele dag en nacht geen brood heeft gegeten en dus waarschijnlijk vastte ter voorberei­ding op het ritueel.

De Rabbijnse Literatuur
Verschillende groepen hadden ten tijde van de Tweede Tempel het vasten als ascetisch ideaal hoog in het vaandel geschreven. De Talmoed zet zich hier gedeeltelijk tegen af. Sommige geleer­den vinden zelfs, dat iemand die vast een ‘zondaar’ is. Een persoon zou in de verboden van de Tora voldoende spirituele inspiratie moeten vinden. Om zich nog verder dingen te ontzeggen wordt als ‘zondig’ beschouwd. Daarnaast wordt het bestuderen van Tora belangrijker gevonden dan vasten. Een Talmoedgeleerde zou om deze reden, behalve op de voor iedereen verplichte vasten­dagen, beter niet kunnen vasten. Door te vasten zou hij namelijk dermate verzwakken, dat hij niet in staat is om de Tora goed te bestuderen.
Andere geleerden benadrukken echter de positieve kanten van het vasten en noemen iemand die vast uit ascetische motieven ‘vroom’ en ‘heilig’. Een derde-eeuwse Talmoedgeleerde zag in vasten een vervanging van de offers die na de verwoesting van de Tempel uit het Jodendom verdwenen. Het volgende gebed sprak hij uit op vastendagen: “Heer van het universum! U weet dat toen de Tempel nog bestond en iemand zondigde, hij een offer bracht. Zij offerden alleen maar vet en bloed en ze kregen vergiffenis. Vandaag heb ik gevast en zijn mijn lichaamsvet en bloed geslonken. Moge het Uw wil zijn dat het slinken van mijn vet en bloed beschouwd zal worden alsof ik een offer op Uw altaar breng en wees mij genadig!” (B.T. Berachot 17a). Dit soort ‘offers’ zijn volgens deze geleerde misschien nog wel superieur aan een dierlijk offer zoals men dat vroeger in de Tempel bracht.

Verwoesting van de Tempel
Daarnaast vinden we in de Rabbijnse literatuur ook nog andere vastendagen die iedereen in acht moet nemen. Het gaat voornamelijk om dagen ingesteld ter herinnering aan de verwoesting van de Tempel. Dit was overigens niet iets geheel nieuws. Ook na de verwoesting van de Eerste Tempel in 586 voor de jaartelling nam men jaarlijks enkele vastendagen in acht. Na de herbouw van de Tweede Tempel raakten deze vastendagen in onbruik. Na de verwoesting van de Tweede Tempel door de Romeinen in het jaar 70 na de gewone jaartelling werden de oude vastendagen in ere hersteld. De vastendagen die zijn ingesteld ter herinnering aan de verwoesting van beide tempels zijn: Tisja Be’Av (9 Av), Sjiwa Asar beTammoez (17 Tammoez), Asara beTewet (10 Tewet) en Tsom Gedalia (de vastendag van Gedalia op 3 Tisjri).
Verder onderkent ook de Talmoed het nut van het instellen van speciale vastendagen in het geval van een calamiteit zoals honger, oorlog of droogte. De wetten, liturgie en gewoontes op vastenda­gen voor het uitblijven van regen, worden in de Talmoed uitvoerig beschreven. Ook de wetten van bijvoorbeeld het vasten op Grote Verzoendag worden tot in de kleinste details beschreven. In de Tora worden deze namelijk slechts zeer summier behandeld.

Jom Kippoer- Grote Verzoendag
Volgens de Rabbijnse traditie is Jom Kippoer de dag waarop Mosje er lang geleden in slaagde om vergiffenis voor het Joodse volk te verkrijgen. Nog maar net bijgekomen van de Openba­ring op de berg Sinai, maakte het volk al direct een grote fout: het fabriceert een gouden kalf en vervalt opnieuw tot afgodendienst. Nadat Mosje de eerste Stenen Tafelen breekt, verblijft hij nog eens 40 dagen op de berg, gehuld in nevel. Na 40 dagen ontvangt Mosje een tweede stel Stenen Tafelen en daalt af om deze aan het volk te geven als teken van verzoening. Volgens de traditie vond de uiteindelijke verzoening op Grote Verzoendag plaats.
Jom Kippoer behoort tot de ‘zware’ vastendagen wat inhoudt dat men gedurende een geheel etmaal – van zonsondergang tot zonsondergang - vast. Behalve eten en drinken zijn ook de echte­lijke omgang, lichaamsverzorging zoals wassen en zalven, en het dragen van leren schoeisel verboden. Dit leidt de Talmoed af van het gebod van de Tora om zich op deze dag te ‘kwellen’. Toch is Jom Kippoer geen dag waarop naargeestigheid overheerst. Het is een feestdag waarop men schone (witte) kleren moet aandoen. Bij het ingaan van Jom Kippoer steekt men net als op andere feestdagen kaarsen aan. Ook is het gebruikelijk om voorafgaande aan de vastendag een afsluitende maaltijd te houden met een licht feestelijk karakter. ‘Een ieder die op de dag voor Jom Kippoer eet en drinkt, vast als het ware twee dagen’, aldus een opmerkelijke uitspraak van een Talmoed-geleerde. Wanneer iemand voor de vastendag met de juiste intentie eet zodat hij vol­doende kracht zal hebben op de vastendag, dan wordt ook dit eten een onderdeel van het vasten.

Procesversterking
Op Jom Kippoer kan de mens vergiffenis krijgen voor de misstappen die men gedurende het gehele jaar begaan heeft. Na een proces van inkeer dat in principe al voor Jom Kippoer begonnen moet zijn, vormt de uiteindelijke vergiffenis die G’d de mens schenkt de kroon op dit moeizame proces. Er wordt overigens wat dit betreft een onderscheid gemaakt tussen fouten ten opzichte van G’d begaan en die tegenover mensen. Voor het herstellen van de fouten die men tegenover zijn medemens heeft begaan helpt Jom Kippoer weinig. Men zal het in eerste instantie met de persoon zelf moeten schikken. Pas daarna geeft ook G’d vergiffenis voor het vergrijp.
Door te vasten versterken we het effect van het proces van inkeer en de gebeden tot vergiffenis. We laten zien dat we het serieus menen. We zijn zelfs bereid om eten en drinken te laten staan en ons alleen maar te concentreren op wat op deze dag belangrijk is: het herstellen van de bijzondere band die elk mens met G’d heeft. Bovendien lijken we door te vasten een beetje op Engelen die boven het begrip van zonde staan. Ook zij eten niet, drinken niet en genieten niet van andere lichamelijke aspecten. Volgens Maimonides helpt vasten bij het tot inkeer komen. Doordat het lichaam verzwakt door gebrek aan voedsel kunnen de spirituele kanten van de mens over­heersen. Omdat men gedurende een etmaal niet gebonden is aan de aardse aspecten van het bestaan kan men een onbevooroordeelde blik naar binnen werpen.
Wie vasten er? Niet iedereen is verplicht om te vasten. Pas vanaf de puberteit, 12-13 jaar, heeft men de verplichting om te vasten. Zieken en zwangere vrouwen zijn in een aantal gevallen vrijge­steld. Eén van de basisprincipes van de Joodse wet luidt, dat het leven boven alles gaat, ook boven de meeste religieuze plichten. Wanneer er reden is om aan te nemen dat er gevaar voor iemands gezondheid bestaat, is men vrijgesteld van vasten. In veel gevallen gaat men hierbij op het advies af van een dokter en een Rabbijn. Het belangrijkste inhoudelijke aspect van Jom Kippoer is overigens inkeer en herstel van de bijzondere band met de Schepper.

©Dayan mr. drs. R. Evers 2011