Het Jodendom heeft wat met eten. Iedere feest- of treurdag heeft zo zijn eigen gebruiken over hetgeen we wel of juist niet eten. In dit artikel spreken we over twee specifieke momenten in het jaar. De treurperiode rondom 9 Aw (Aw is de joodse maand die samenvalt met juli/augustus) en Rosj Hasjana, het joodse nieuwjaar.

De periode van 9 Aw 9 Aw is onze religieuze nationale treurdag. Op deze dag rouwt het hele volk. We zitten op de grond, dragen geen goede schoenen, eten en drinken niet, en onze gebeden bestaan uit klaagliederen waarin veel nare momenten uit onze geschiedenis worden beschreven. Zo zitten we op de grond en huilen om de verwoesting van de Tempels, de diaspora en de Holocaust.

In de weken voorafgaand aan 9 Aw, wordt de sfeer in ons huis steeds treuriger. Al drie weken voor de vastendag, luisteren we niet meer naar muziek, huwelijken afsluiten of nieuwe kleding kopen zijn verboden. Vanaf het begin van de maand Aw voelen we ons nog meer beklemd. Iedere vorm van vreugde verdwijnt in gedachte aan alles wat ons volk heeft moeten meemaken. Deze negen dagen - en dat was ons onderwerp - is het ook te merken aan de keuken.

Ook bij de maaltijd treuren we een beetje. En dat doen we door twee belangrijke ingrediënten van ons menu te schrappen: wijn en vlees. In de negen dagen tot 9 Aw eten we geen vlees en drinken we geen wijn - behalve op Sjabbat. De reden hiervoor is niet alleen maar dat vlees en wijn de mens tevreden en gelukkig kunnen stemmen. Vlees en wijn zijn ook de twee belangrijkste levensmiddelen die rijkelijk gebruikt werden in de dienst van de Tempel. De ‘prettige’ geur van de offers kwam van het vlees dat besprenkelt werd met wijn. En daarom treuren wij om het verlies van deze dienst.

Nog zwaarder is het gevoel op de namiddag voor 9 Aw. Als de laatste maaltijd voor 9 Aw begint (’s avonds, bij zonsondergang, zoals bij alle joodse dagen) zitten we op de grond. Ieder in een eigen hoekje - symbolisch voor het volk dat uit elkaar is gerukt - en we eten een simpel stuk brood met een hardgekookt ei gedoopt in as. Droeviger en symboliser kan het niet. De as van verbrand materiaal ter herinnering aan alles wat in rook is opgegaan, het ei, rond en zonder ingang, als teken van het leven dat altijd weer doorgaat en het volk dat zichzelf weer oppakt. Met deze karige maaltijd gaan we de vastendag in.

Rosj Hasjana
Wat eten we of eten we juist niet rondom de hoge feestdagen? U zult billijken dat hierbij Jom Kippoer, de grote verzoendag, buiten schot blijft. Dat is immers een vastendag waarop noch gegeten noch gedronken wordt. Het nieuwjaarsfeest daarentegen is een feest waarop heel veel eettradities bestaan. Een selectie.

1. Appel in honing
Het bekendste eten van het nieuwjaarsfeest is het zoete appeltje ingedoopt in honing. Bij de eerste maaltijd van het jaar nemen we een zoet appeltje en dopen dat in de zoete honing. Een symbool van onze hoop op een goed en zoet jaar. De appel staat voor vruchten en opbrengst, voor inspanning en resultaat. De honing voor bescherming, succes, geslaagd en zoet.

2. Een kop van een ram
Traditioneel is de nieuwjaarsdag de dag van de offerande van Isaak. We lezen in de Tora over de opofferingsgezindheid van zowel onze Aartsvader Abraham als zijn zoon Isaak. Pas op het allerlaatste moment stopt G’d het offeren en geeft de opdracht in plaats van Isaak een dier te brengen. Abraham ziet een ram, gewikkeld met zijn hoorn in het gewas en beslist dat dier te slachten. Daarom eten sommigen de kop van een ram of de tong, naargelang men kan verkrijgen bij de joodse slager. Uiteraard met een zoete jus voor een zoet nieuw jaar. In de synagoge lezen we het verhaal uit Genesis en vragen we aan G’d om op die dag dat moment te herinneren ter faveure van hun nakomelingen, het joodse volk. En tenslotte blazen we op de ramshoorn. De ramshoorn is het enige instrument dat wij in onze dienst kennen. Tijdens het gebed worden honderd tonen geblazen die ons herinneren aan veel bepalende momenten uit onze geschiedenis of toekomst. De sjofar (bazuin) herinnert ons aan offerande, aan de dag van het geven van de Tora en de dag waarop de Masji’ach komt, de uiteindelijke verlossing.

3. Ronde broden
Het is een gewoonte om de maaltijden te beginnen met speciale gevlochten broden (challes). Dat doen we iedere vrijdagavond en zaterdagochtend. Ook op de feestdagen is dat gebruikelijk. Alleen op het nieuwjaarsfeest eten we ronde challes. Dit als symbool van de cyclus van het jaar en het leven, een steeds weer doorgaande cirkel.

4. Wat eten wij niet?
Augurken, bitterkruid, azijn, kortom alles wat het eten zuur of minder zoet maakt.

Het Jodendom hecht veel waarde aan haar tradities, niet in het minst die te maken hebben met hetgeen men eet op gezette tijden. De reden voor deze waardering is dat wij alles wat G’d ons geeft, willen gebruiken in onze dienst voor Hem. Door ook simpele dingen als appels en dergelijke te gebruiken op zulke bijzondere momenten, tonen we dat alles wat de schepping bevat voor Zijn Glorie gebruikt kan worden. En dat is een gedachte die zeker bij Rosj Hasjana, de verjaardag van de schepping past.

Artikel is verschenen in Rond de Bron Eloel/september 5776/2016 - no. 64