Geschiedenis
Gedurende de periode van de Tweede Tempel – ongeveer 2200 jaar geleden – vaardigde de Hellenistische Syrische regering allerlei decreten uit tegen het Joodse volk in een poging hun religie uit te roeien. Zo verboden zij de Joden Thora te studeren en mitsvot (geboden) uit te voeren. Ook staken zij hun handen uit naar de bezittingen van de Joden en lieten zij hun doch­ters niet met rust. Hellenisten drongen het Beet Hamikdasj, de Tempel te Jeruzalem, binnen en haalden er alles overhoop. Ze plaatsten er een afgodsbeeld van Zeus en veront­reinigden al wat rein was.

De Joden werden zwaar onderdrukt en hadden veel van de Grieken te lijden totdat Hasjem, de G-d van hun voorvade­ren medelijden met hen kreeg en hen verloste. De zonen van de Chasmo­nee­ërs, de Hogepriesters, overweldigden de Griekse overheersers, versloegen hen en verlosten de Joden uit hun handen. Zij benoemden één van de kohaniem, priesters, tot koning. Zo werd de soevereiniteit van Israël voor een periode van meer dan tweehonderd jaar hersteld, tot de vernietiging van de Tweede Tempel in 70 n.d.g.j.

De Joden overmeesterden en vernietigden hun vijanden op de 25ste van de Joodse maand Kislev. Op die dag gingen zij het Heiligdom binnen maar zij konden niet meer dan één kruikje zuivere olie vinden met daarop het on­ge­schonden zegel van de Hogepriester. Dat kruikje bevatte genoeg olie om de grote kandelaar, de menora, in het Heilig­dom precies één dag te laten branden. Maar G-d beloonde hen met een won­der: zij konden de menora gedurende acht dagen aansteken met dat ene kruikje. In die acht dagen hadden zij genoeg tijd om nieuwe, zuivere olie uit geperste olijven te produ­ceren.

Om die reden bepaalden de chachamiem (geleerden) van die generatie dat men voor­taan ieder jaar gedurende acht dagen, te beginnen op de 25ste Kislev, dit heuglijke feit zou vieren en G-d daarvoor zou prijzen. De lichtjes van de kandelaar worden iedere avond aangestoken bij de in­gang van de woningen, zodat het wonder aan iedereen wordt be­kendge­maakt.

Twee betekenissen
Deze dagen werden daarom voortaan Chanoeka genoemd. Dat woord heeft twee betekenissen. Men kan het verde­len in twee woorden: chanoe en ka. Chanoe betekent in het Hebreeuws: zij rustten, ter­wijl ka in het Hebreeuws wordt geschreven als Chaf-Hee hetgeen 25 betekent, dus: zij, de Chasmoneeërs, rustten van hun vijanden op de 25ste. De tweede betekenis is ‘inwijding’, want op die dag werd de Tempel opnieuw ingewijd, nadat hij door de vijanden was ont­wijd. Het hoofd van ieder huisgezin moet zijn kinderen de geschiedenis vertellen van het wonder dat onze voorvaderen overkwam in die da­gen. Alleen een feestmaaltijd is niet voldoende om de mitsva uit te voeren. Men moet ook lofprijzingen, de Halleel, voor G-d zingen, wat gebeurt tijdens de dienst in de synagoge. Het is de gewoonte om royaal tsedaka (liefdadigheid) te geven gedurende Chanoeka, want dat is een uitgelezen gele­genheid om onze tekortkomingen te verbeteren. Deze tsedaka dient met name gericht te zijn op de on­der­steuning van arme Thora-geleerden.

Achtergronden
Hoewel wij Joden slechts een kleine minderheid vormen van de wereldbevolking, hebben wij toch de bijna onmogelijke taak gekregen om de hele wereld te verlichten met het licht van de Thora. Wij worden geacht een licht voor de volkeren te zijn. Is dat niet wat te veel gevraagd? Neen, onze chachamiem (wijzen) stelden: ‘Aansteken is de mitsva’. Hiermee geven zij ons een hint van wat er van ons verwacht wordt. Het aansteken is de hoofdzaak, zegt de Talmoed. De Thora heeft natuurlijk zelf het G’ddelijke potentieel om overal geaccepteerd te worden. Maar wat er van ons verlangd wordt, is dat wij hiermee een begin maken, ondanks alle obstakels. Het aansteken is onze plicht, de rest mogen wij overlaten aan de krachtige G’ddelijke boodschap van de Thora.

Zeven Armen
De zeven armen van de Tempelmenora staan tegenover de zeven Scheppingsdagen. Wij leven in een driedimensionale wereld. Ons universum kent drie dimensies: lengte, breedte en hoogte. Omdat iedere dimensie twee richtingen heeft, kent onze fysieke wereld zes ‘richtingen’: boven, beneden, links, rechts, voor en achter. Daarom werd de wereld ook in zes dagen geschapen. De sabbat verenigt alle krachten van onze driedimensionale wereld. Het getal zeven symboliseert de perfectie van de aardse Schepping. De wereld was gereed na zeven dagen. Door op de zevende dag te rusten, gaf G’d een centraal doel aan de Schepping en al ons aardse streven. De zes armen, die voortkomen uit de centrale stang van de Tempelmenora, symboliseren deze eenheid en geven zo inhoud aan ons geloof: we zien de krachten van het universum niet als ongerelateerde, losstaande eenheden maar als alle voortkomend uit de Eenheid, die de wereld zijn samenhang verleent: de eenheid van G’d. Dit was ook de oorlogskreet van de Maccabeeërs: “Wie is als U onder de machten, ó G’d”.

Afgoderij is verdeeldheid
De klassieke afgoderij kende voor alle aardse fenomenen een afzonderlijke god. Zo was er een god van de wijsheid, één voor de liefde, een andere voor de schoonheid – ieder gebeuren had zo zijn eigen god. Wij Joden zien alles echter gerelateerd aan de oorspronkelijke Eenheid der dingen. Voor ons geldt, dat ‘verafgoding’ van een macht of kracht (de mammon, macht, economie, schoonheid, kracht, bodybuilding etc.) los van zijn oorsprong werkelijk afgoderij is. De ‘Kulturkampf’ met de Hellenisten, die de Joden probeerden over te halen tot veelgodendom, was, kort maar krachtig samengevat, de strijd tegen de Eenheidsgedachte, die de menora uitstraalde. Daarom kreeg het opnieuw aansteken van de menora in de Tempel, na de ontwijding door de Grieks-gezinde Syriërs, extra aandacht.